Sjå kjelda til Unorske og rangskrivne heradsnamn av Eivind Vågslid

{{innlesen-teig}}
Teig frå [[Norsk Årbok]] 1934 av [[Eivind Vágslid]]

<div class="center" style="width:auto; margin-left:auto; margin-right:auto;">I.</div>

Dei fleste heradsnamni vert no skrivne på norsk gjerd anten i samsvar med vanleg norsk skrivesed eller norsk uttale. Men det finst enno mange heradsnamn som vert skrivne på ein unorsk eller uhøveleg måte. Dessa skal her i det fylgjande verta uppnemnde serskilt for kvert fylke. (I uttale-merkjingane tyder teiknet ’ tvostavings og ´ einstavings ljodfall).

==Austfold fylke:== 

'''Askim''' het upphavleg ''Askheim'', gamalnorsk ''Askheimr'', og vert no i målføret på staden uttala ''a’sjømm''. Ein bør difor skriva ''Askheim'' eller ''Askjøm''. Sokni ''Askim'' het i gamal tid ''Eid'', og prestegarden i Askim segjest i bygdi ha heitt ''Koltorp''. I detta og dilike høve der ein hev eller hev havt serskilt namn på hovudsokni og prestegarden, bør ein nytta dei, so ein slepp hava same namn på prestegarden, hovudsokni, pretegjeldet og (eller) heradet, soleis som det tidt er no, av di hovudsokni i eit prestegjeld ofta hev namn etter prestegarden og prestegjeldet atter etter hovudsokni.

'''Spydeberg''' het på gamalnorsk ''Spjótaberg'' og vert no uttala ''spe’bær''. Ein må på norsk skrive ''Speberg'' etter uttalen, eller taka uppatt det gamle namneskapet ''Spjotaberg''. Namnet er samansett med ordet ''spjot''.

'''Skiptvet''' vert i gamalnorsk frå umkring 1300 skrive ''Skygþeit'' og frå sist i 1300-åri dessutan ''Skipþeit''. Men ''Skygþeit'' er tydeleg det mest upphavlege, og namnet vert no uttala ''sjæ’tve''. Ein bør då skriva ''Skjetve'' etter uttalen, eller helst ''Skjetveit'', av di namnet truleg ikkje hev nokon ting med skip å gjera.

'''Degernes''' het på gamalnorsk ''Digranes'', d. e. det store neset til ordet ''diger'', stor, og namnet vert no uttala ''de’nes''. Ein bør skriva ''Denes'' etter uttalen eller ''Digernes'' etter upphav og tyding. Skriftskapet ''Degernes'' er ei heimløysa som ikkje hev grunnlag i nynorsk uttale eller vanleg skrivemåte, og heller ikkje i gamalnorsk.

'''Rødenes''' kjem truleg av gamalnorsk ''Rauðanes'', det raude neset, og vert no uttala ''rø’nes''. Namnet skulde difor vera skrive ''Rødnes'', men sokni Rødenes het i gamalnorsk tid ''Aursmǫrk'' etter ''Aurr'', det gamle namnet på ''Rødenessjøen'', og dessa gamle namni burde ein taka uppatt og skriva dei på nynorsk ''Aursmark'' og ''Aur''. Jf. ''Aremark'' og ''Øymark''. Namnet ''Aur'' er same ordet som ''aur'', grusjord.

'''Hvaler''' burde ein skriva ''Valer'' etter uttalen. Namnet het ''Hvaler'' på gamalnorsk òg, og ordet er fleirtal til gamalnorsk ''hvalr'', kval. Men ljodsambandet ''hv'' finst ikkje lenger i nynorsk; det vert no uttala ''kv'', ''gv'' eller berre ''v'', t. d. i gamalnorsk ''hvítr'', som no vert uttala ''kvit'' ( det er det vanlegaste), ''gvit'' og ''vit''.

'''Råde''' hev namn etter garden ''Roe'' og het på gamalnorsk ''Róða''. Namnet er same ord som gamalnorsk ''róða'', roda, stong. Gardsnamnet vert no uttala ''ró’e'' med trong ''ó'', men heradsnamnet ''rå’e''. Uttalen med ''å'' er rang og grunnar seg på ein rang skrivemåte, som kom upp umkring 1500. I 1500-åri finn ein både gardsnamnet og heradsnamnet, som då var soknenamn, skrive ''Raade''. Men i gardsnamnet hev den upphavlege og rette uttalen halde seg. Ein må difor skriva både gardsnamnet og heradsnamnet ''Rode'' eller ''Roe''.

'''Jeløy''' er eit rangt namneskap, som tydeleg hev kome upp ved ei mistyding. Namnet lydde på gamalnorsk ''Jǫlund'' eller ''Jalund'' og finst skrive soleis til umkring 1400. I talemålet vilde det gamalnorske namnet ljodrett verta til ''Jøl-'' eller ''Jælon(n)'', seinare til ''Jæløn(n)'', ''Jælen(n)'' eller dilikt, og sidan namnet upphavleg er eit øynamn, hev dei meint at siste lekken var ordet ''øy''. Sist i 1500-åri finn ein soleis namnet på dansk skrive ''Jellenn'' og ''Jelløen''. Det siste er tydeleg ei umlaging av eit talemålsskap soom dei hev meint var samansett med ordet ''øy''. Likeins er det truleg med det noverande uttaleskapet ''jæløya''. Ein burde difor taka uppatt det gamle namnet ''Jolund''.

==Akershus fylke:==

'''Oppegård''' het på gamalnorsk ''Uppigarðr'', men vert no uttala ''ó’ppegåł̣''. Det noverande skriftskapet er soleis i samsvar med uttalen på staden. Men ''Uppigard'' vilde ha vore eit meir høvelegt ålmenn-norsk skriftskap.

'''Høland''' vert uttala ''hø´lann'', men het på gamalnorsk ''Høylander'', av ordet ''høy'' og eit serskild fleirtalsskap til ''land'' når det er nytta i stadnamn. Namnet tyder difor ''høyland'', graslende. Ein bør skriva ''Høyland'' i samsvar med den ålmenne norske uttalen av ordet ''høy'', serleg av di den noverande skrivemåten heller ikkje er i samsvar med bygdemålsuttalen. Heradi ''Nordre'' og ''Søndre Høland'' bør ein på norsk kalla ''Nord-Høyland'' og ''Sør-Høyland'' i samsvar med vanleg norsk skrivemåte og uttale elles.

'''Setskogen''' kjem truleg av gamalnorsk ''Seiðskógar'' og vert no uttala ''se´skauen''. Ein må difor skriva ''Seskogen'' utan ''t''.

'''Fet''' het på gamalnorsk ''Fit'' og er same ord som ei ''fit'', våtlendt grasmark. Men namnet vert no uttala ''fett''; ein bør difor òg helst skriva ''Fett'' etter uttalen.

'''Skedsmo''' het på gamalnorsk ''Skeiðesmór'' og vert no uttala ''sje’smo''. Ein må då på nynorsk helst skriva ''Skeidsmo'' (uttala ''sjei’smo''), som svarar godt både til upphavet og den noverande uttalen på staden. Namnet er samansett med ordet ''skeid'', (kapp-)renn, og tyder ein mo der dei hev havt kapplaup, kappriding eller kappkøyring, eller som er høveleg til sovore.

'''Lillestrøm''' vert no uttala ''li’llestrømmen'', so skriftskapet ''Lillestrøm'' er i samsvar med uttalen; men det er mykje uhøvelegt til landsjamne. Namnet burde på norsk vera skrive ''Litlestraum''.

'''Gjerdrum''' het på gamalnorsk ''Gerðarin'' der fyrste lekken truleg er eit elvenamn ''Gerð'', og namnet vert no uttala ''jæ’ł̣ómm'' (ł̣=rd). Ein bør difors helst skriva ''Gjerdum''.

'''Ullensaker''' het på gamalnorsk ''Ullinshof'' eller ''Ullenshof''. Men frå fyrst i 1500-åri vert namnet på dansk skrive ''Ullensager'' og dilikt, truleg av di det gamle upphavlege namnet på den tid vart uttlaa ''ullensog'' eller dilikt. Det noverande namnet grunnar seg i so fall på ei mistyding og er heilt rangt. Ein bør taka uppatt det gamle og upphavlege namnet ''Ullinshov'', som er samansett av eit gamalt gudenamn ''Ullin'' og ordet (gude-)hov, og tyder ein stad der det hev stade eit hov for guden Ullin.

'''Feiring''' het på gamalnorsk ''Fegringar'', som er ei avleiding i fleirtal til myndordet (adjektivet) ''fager'', og namnet vert no i sjølve bygdi uttala ''fé’ring'', men i sume andre Mjøsbygder ''fæ’gringen''. Ein må difor anten skriva ''Fering'' etter uttalen i sjølve bygdi, eller helst ''Fegring'' etter upphav og tyding.

==Heidmark fylke:==

'''Romedal''' het på gamalnorsk ''Ruðmodalr'' og vert uttala ''ró’mdal''. Ein burde helst skriva ''Romdal'' etter uttalen. Fyrste lekken i namnet er truleg eit gamalt elvenamn ''Ruðma''.

'''Hof''' het på gamalnorsk ''Hof'' og vert no liekeins som ''Hof'' i Vestfold rangt uttala ''håff'', av di dei til dagleg i bygdemålet på staden berre nyttar namnet samansett med ordet ''sokn'' og uttalar det ''hå´ffsokn'' med ''ff'' fyre s-en i siste samansetjingslekken. Skriftskapet ''Hof'' med ''f'' hev nog òg verka til å styrkja den range uttalen. Namnet er upphavleg gardsnamn både på Heidmark og i Vestfold, og som gardsnamn vert det på båe stadene utalla ''håv''. Ein må i nynorsk skriva både heradsnamnet og gardsnamnet ''Hov'' og uttala båe namni soleis som gardsnamni no vert uttala.

==Uppland fylke:==

'''Ringebu''' het på gamalnorsk ''Ringabú'' og vert no uttala ''ri’ngbú''. Namnet er samansett av ordet ''ring'' og inkjekynsordet ''bu''. Ein bør no skriva ''Ringbu'' etter uttalen.

'''Øyer''' het på gamalnorsk (i eigefall og sidefall) ''Øyja'' og vert no uttala ''øy’e'' i bygdemålet. Den etterhengde r-en som dei no dreg på i skrift, byrja å koma upp i dansketidi umkring 1500, men hev truleg aldri høyrt med til namnet eller vore nytta i norsk talemål. Ein bør difor  skriva ''Øye'' etter uttalen. Namnet er avleidt av ordet ''øy''.

'''Østre Gausdal''' må ein på norsk skriva ''Øystre Gausdal''.

'''Snertingdalen''' het på gamalnorsk ''Snartheimdalr'' og hev namn etter garde ''Snartum'', gamalnorsk ''Snarteimr'' av eldre ''Snartheimr''. I sjølve bygdi segjer dei no berre ''Dalen''; men i bygdene umkring kallast dalen ''Biridalen''. Namnet ''Snertingdalen'' hev soleis ikkje grunnlag anten i gamalnorsk eller i nynorsk mål. Det grunnar seg på eit dansk skriftskap ''Snertingdal'', som ko, upp i 1500-åri, men som snaudt nokon gong hev svara til talemålet. Ein bør difor taka eit anna namn og då anten nytta det nynorske namnet ''Biridal'' eller òg taka uppatt det gamle ''Snartheimsdal''. Fyrste lekken i namnet er truleg ordet ''snart'', brand, brend trelurk.

'''Toten''' het på gamalnorsk ''Þótn'', og ein burde på nynorsk òg skriva ''Totn'' utan ''e'', likeins som ein skriv ''botn'', ''vatn''. ''Østre Toten'' må ein på norsk skriva ''Øystre Totn''.

'''Jevnaker''' het på gamalnorsk ''Jafnaker'' og vert no uttala ''jæ’mnåker''. Ein må på norsk skriva ''Jamnåker''. Namnet er samansett av myndordet (adjektivet) ''jamn'' og ordet (ein) ''åker''.

'''Søndre Land''' og '''Nordre Land''' må på norsk heita ''Søre'' (eller ''Syndre'') ''Land'' og ''Nørdre Land''.

==Buskerud fylke:==

'''Norderhov''' het på gamalnorsk ''Njarðarhof'' og tyder hovet åt guden Njord (gamalnorsk ''Njǫrð'', eigefall ''Njarðar''), av di der ein gong hev stade eit hov for Njord. I bygdemålet vert namnet uttala ''nø’ł̣rú''. Skriftskapet ''Norderhov'' vantar grunnlag både i talemålet og i gamalnorsk, og er villeidande attpå. Ein må anten skriva ''Nørderhov'' i samsvar med uttalen eller ''Njardarhov'' etter upphav og tyding.

'''Flå''' vert uttala ''flø'' og kjem truleg av eit gamalnorsk ''Fløð(r)'', same ord som ''fløð(r)'', flod, yverfløyming. Ein må difor skriva ''Flø''. Det er òg serksilt grunn til det av di det finst eit herad i Sør-Trøndelag som rett vert skrive ''Flå''.

==Vestfold fylke:==

'''Strømm''' het på gamalnorsk ''Straumr'' (straum) og vert no uttala ''strø´mmen''. Detta namnet burde ein skriva ''Straum'' eller ''Straumen''. Det noverande skriftskapet er reint uhøvelegt og ikkje i samsvar med skrivemåten anten i norsk eller norskdansk riksmål.

'''Hof''' må ein på norsk skriva Hov. Sjå ''Hof'' under Heidmark fylke.

'''Sem''' het på gamalnorsk ''Sæmr'' av eldre ''*Sæheimr'', og vert no uttala ''sæmm''. Ein må difor skriva ''Sæm''. Namnet er samansett av gamalnorsk ''sær'', sjø og ''heimr'', heim.

'''Brunlanes''' er eit nytt namn etter den gamle stormansgarden ''Brunla'' i Tanum sokn. På gamalnorsk het bygdi ''Nesjar'', som er eit serskilt fleritalsskap nytta i stadnamn til ordet (eit) ''nes''. Seinare i millomalderen nyttar dei namnet i eintal ''Neset'', og på staden vert det enno uttala ''næ´se''. Ein burde taka uppatt det gamle namnet ''Nesjar''. ''Neset'' vilde òg i og for seg vera eit godt norsk namn; men det er so mange stader i landet som heiter soleis at  det ikkje er høvelegt av den grunn.

'''Hedrum''' het på gamalnorsk ''Heiðarheimr'' der fyrste lekken er eigefall til gamalnorsk ''heiðr'', heid, og siste ordet ''heim''. Namnet vert no uttala ''hé’rómm''. Ein burde helst skriva ''Herum'' etter uttalen eller òg ''Heidrum'' etter upphavet.

==Telemark fylke:==

'''Skåtøy''' er upphavleg gardsnamn og het på gamalnorsk ''Skotøy''. Fyrste lekken er ordet (eit) ''skot'' um ein berghamar eller dilikt som skyt (sting) seg fram. Ein må difor skriva ''Skotøy''.

'''Hovin''' het på gamalnorsk ''Hofvina(r) bygð'' og vert enno uttala ''håvennbýgd''. Ein bør difor skriva ''Hovinbygd''. Bygdi hev namn etter ein gamal burtkomen gard, ''Hovin'', av gamalnorsk ''hof'', gudehov og eit gamalt ord ''vin'', eng.

'''Seljord''' het upphavleg på gamalnorsk ''Seljogerðe'', d. e. seljegjerdet, og vert skrive soleis eller dilikt i 1300-åri. Seinare i millomalderen kallast bygdi ''Seljogjorde'' eller avstytt ''Seljogjord'', der ''gjorde'' er ei umlaging av ''gerðe''. Til sist hev so namnet vorte avstytt til ''Selgjord'', og soleis bør ein skriva det, ikkje utan ''g''.

'''Rauland''' het på gamalnorsk ''Rauðaland'' og er anten samansett med myndordet (adjektivet) ''raud'' eller ordet (ein) ''raude'' (myrmalm), som er laga av ''raud''. Ein må difor skriva ''Raudland'' med ''d''.

==Aust-Agder fylke:==

'''Vegårshei''' hev namn etter vatnet ''Vegår'' (eller ''Vegårsfjord''), gamalnorsk ''Viger'', som kann henda tyder den innvigde, heilage sjøen. Siste lekken i namnet er gamalnorsk ''heiðr'', heid, som deo no vanleg skriv ''hei''. Men ein burde skriva ''heid'' både i stadnamn og elles og difor ''Vegårsheid''. - På same måte burde det vera ''lid'' i namn av gamalnorsk ''líð''.

'''Søndeled''' vert no uttala ''sø’nnlé'' eller ''sø’nnli'' og het på gamalnorsk ''Sundaleið'', som er samansett av eigefall fleirtal til ordet ''sund'' og gamalnorsk ''leið'', leid. Ein bør skriva ''Sundleid'' etter upphav og tyding.

'''Østre Moland''' må ein på norsk skriva ''Øystre Moland''. ''Moland'' het på gamalnorsk ''Móðgoland'' og er truleg samansett med eit elvenamn ''Móðga'', som tykkjest vera ei avleiding til ''modug'' eller ''modig''.

'''Tromøy''' het på gamalnorsk ''Þruma'' og vert no uttala ''tró’mme''. Ein bør skriva ''Trume'' eller ''Truma''. Namnet hev ingenting med ordet ''øy'' å gjera. ''Tromøy'' er ei umlaging av det eldre danske skriftskapet ''Tromø'', og det er ei vanleg dansk rengjing av norske stadnamn med ''e'' i utljod. Jf. t. d. ''Florø'' for ''Flora''.

'''Hisøy''' het på gamalnorsk ''Hís'' og vert i bygdemålet enno uttala ''hís''. Ein må difor skriva ''His''. Namneskapet ''Hisøy'' hev kome upp på same vis som ''Tromøy''.

'''Øyestad''' het på gamalnorsk ''Øyjarsstaðer'' og vert no uttala ''øy´sta''. Ein bør skriva ''Øystad'' utan den daude e-en. Fyrste lekken i namnet er truleg mannsnamnet ''Øyjarr''.

'''Høvåg''' vert no uttala ''hø’vår'' og het på gamalnorsk ''Høyvágar'', av ordet ''høy'' og fleirtal til (ein) ''våg'', vatn, vik. Ein bør skriva ''Høyvågar''. Skriftskapet ''Høvåg'' er både uhøvelegt og rangt - uhøvelegt av di fyrste lekken minner um dansk ''hø'', og ikkje um norsk ''høy'', og rangt av di siste lekken både etter uttale og upphav er fleirtal, ikkje eintal.

'''Bygland''' er samansett med kornnamnet ''bygg'' og vert alle stader i landet uttala ''by’ggland''. Ein må difor sjølvsagt skriva ''Byggland'' på norsk.

==Vest-Agder fylke:==

Namnet '''Vennesla''' er kjent frå sist i 1500-åri og vert då og framyver i 1600-åri jamt skrive ''Vendesla'' eller dilikt med ''nd''. Det er uvisst kva nemnet tyder; men det er heilt visst at det upphavleg hev havt ljodsambandet ''nd'', ikkje ''nn''. Ein bør difor skriva ''Vendesla'' i samsvar med vanleg skrivemåte elles. På staden segjer dei no ''væ’nnesla'' likeins som dei t. d. segjer ''lann'' i staden for ''land''.

'''Laudal''' vert no uttala ''lau’dal'', men het på gamalnorsk ''Lauga(r)dalr'', som er samansett med elvenamn ''Laug'', same ord som gamalnorsk og nynorsk ''laug'', bad, vatn. Ein bør skriva ''Laugdal'', av di ein vanleg skriv ''g''-en elles i slike høve, um han so hev falle burt i uttalen i mange norske målføre.

'''Konsmo''' vert uttala ''kå’nnsmo'', men er samandrege av gamalnorsk ''Konungsmór'' og samansett med gamalnorsk ''konungr'', konge. Ein bør difor skriva ''Kongsmo''.

'''Bakke''' vert uttala ''bakka'' og er anten fleirtal eller sidefall eintal til ordet (ein) ''bakke''. Ein må difor skriva ''Bakka''.

==Rogaland fylke:==

'''Bjerkreim''' vert uttala ''bjæ’rkrei'' og ''bjar’krei'' og het på gamalnorsk ''Bjarkreimr'', som kjem av eldre ''Bjarkarheimr'' og er samansett av gamalnorsk ''bjǫrk'' (eigefall ''bjarkar) og ''heimr''. Ein bør difor skriva ''Bjarkreim'' liksom i gamalnorsk; det er lika mykje i samsvar med den noverande uttalen som skriftskapet ''Bjerkreim''.

'''Eigersund''' uttalar dei ''ei’gersonn'' i målføret på staden, men ''Eikersund'' eller dilikt lenger uppe i landet. Namnet kjem av gamalnorsk ''Eikundarsund'' etter ''Eikund'', det gamalnorske namnet på den øyi som dei no på staden kallar ''Eigerøy''. Fyrste stavingi er ordet ''eik'', og ''Eikund'' tyder retteleg ein stad der det er mykje eik. Ein bør difor helst skriva ''Eikersund'' og ''Eikerøy''.

'''Vikedal''' het på gamalnorsk ''Víkadalr'' og vert enno uttala ''ví’kadal''. Ein må difor skriva ''Vikadal''. Fyrste lekken i namnet er eigefall fleirtal til ordet (ei) ''vik''.

'''Sjernarøy''' vert no uttala ''sjý’ddnarøyadne'' som svarar til skriftskapet ''Sjørnarøyane'', og soleis bør ein skriva namnet, eller helst i eintal ''Sjørnarøy''. På gamalnorsk het det ''Sjǫrn'', frå sist i 1300-åri òg skrive ''Sjarnarøy'', der fyrste lekken er eigefall til det usamansette namnet ''Sjǫrn''.

'''Skudenes''' uttalar dei ''sku’ddnes'' i målføret på staden; men lenger nord segjer dei ''sk’utnes''. Namnet kjem av gamalnorsk ''Skútones'', og er samansett med ordet ''skuta'', framskoten bergknatt. Etter upphav og vanleg norsk uttale er det rettast å skriva ''Skutenes''. Skriftskapet ''Skudenes'' byggjer heller ikkje på bygdemålsuttalen på staden, men på dansk skrivesed.

'''Utsira''' het på gamalnorsk ''Síre'' (eigefall av ''Sira'') og vert no kalla ''si’ra''. Ein må difor skriva ''Sira''. Namnet er upphavleg øynamn.

'''Tysvær''' vert uttala ''ty’ssvør'' og het på gamalnorsk ''Teitsfjǫrð'', truleg av eit gamalt mannsnamn ''Teitr'' og gamalnorsk ''fjǫrðr'', fjord. Ein bør skriva ''Tysvør'' med ''ø'' etter uttalen. Det er rettare etter upphavet òg.

'''Vats''' vert uttala ''vass''. Heradet hev namn etter garden ''Vatne'', og namnet er framkome or samansetjingi ''Vass-sokn'' av eldre ''Vatns sokn''. Ein burde difor skriva ''Vass'' eller helst taka uppatt det gamle og rettaste namnet ''Va(tn)ssokn''.

==Hordaland fylke:==

'''Fjelberg''' vert no uttala ''fjæ’llber'' og het på gamalnorsk ''Fjǫlbyrja'', som tyder ein stad der det er rikeleg bør, til gamalnorsk ''fjǫl-'', mykje, og ''byrr'', bør. Det er rangt å skriva ''g'' i detta namnet.

'''Bruvik''' het på gamalnorsk ''Brúnvik'' og vert no uttala ''brøk''. Namnet er samansett av myndordet (adjektivet) ''brun'' og ordet (ei) ''vik''. Ein må skriva ''Brunvik'' etter upphav og tyding eller ''Brøk'' etter uttalen.

'''Hjelme''' vert uttala ''jæ’lmo'' og kjem av gamalnorsk ''hjalmr'', hjelm. EIn må skriva ''Hjelmo'' eller ''Hjelma''.

'''Evanger''' het på gamalnorsk ''Ævanger'' og vert no uttala ''æ’vónga''. Ein bør skriva ''Ævanger'' i nynorsk likeins som i gamalnorsk. Fyrste lekken i namnet heng saman med gamalnorsk ''æja'', beita, og namnet tyder difor beitevangane, truleg av di dei hev beitt hestar der. Den gamle klyvvegen frå Voss gjekk um Ævanger.

==Sogn og Fjordane fylke:==

'''Førde''' kjem av gamalnorsk ''í Firðe'', frå fyrst i 1300-åri òg skrive ''í Fyrde'', som er sidefall (dativ) til gamalnorsk ''Fjǫrðr'' og same ord som ''fjǫrðr'', fjord. Ein bør difor skriva ''Fyrde''. Namnet vert no uttala ''fø’re'' eller ''fy’re'' med open ỳ som vanleg fyre ''r'' (i dei ytre bygdene i Sunnfjord òg med ein trongare y).

'''Selje''' het på gamalnorsk ''Selja'' og vert enno uttala ''sæ’lja''. Ein Må difor sjølvsagt skriva ''Selja''.

'''Eid''' er berre skriftnamn. Bygdi het på gamalnorsk upphavleg ''Øyger'' og seinare ''Øygesfjǫrðr'', og i bygdemålet umkring kallast ho no ''ei’ssfjoden'', som er ei umlaging av gamalnorsk ''Øygesfjǫrðr'', truleg med påverknad frå namnet på hovudbygdi i heradet: Eidet eller Nordfjordeid. ''Øyger'' er upphavleg fjordnamn. Jf. ''EId'' og ''Eide'' i Møre fylke.

'''Hornindal''' het på gamalnorsk ''Hornynja(r)dalr'' og vert no uttala ''ho’nndalinn'' med ''j''-fengne ''n''-ar. Ein bør skriva ''Hornyndal'' etter upphavet eller helst ''Horndal'' etter bygdeuttalen. Fyrste lekken i namnet er eit gamalt gardsnamn ''Hornynjar'', av ordet (eit) ''horn'' og so eit fleirtalsavbrigde til eit gamalt ord ''vin'' (fleirtal ''vinjar''), eng.

'''Breim''' vert uttala ''breimn'' og het på gamalnorsk ''Breiðefne'', av gamalnorsk ''breiðr'', breid og ''efne'', emne. Ein bør skriva ''Breimn'' etter uttalen, som òg svarar til upphavet.


==Møre fylke:==

'''Syvde''' uttalar dei no på staden ''sy’vdinn'' med ''j''-fengen ''nn'' likeins som dei segjer ''va’nylvinn'' med ''j''-fengen ''nn'' for ''Vannylven''. Dei tvo namni het på gamalnorsk ''Vanifler'' og ''Sybðer'', og er båe tvo fjordnamn upphavleg. Ein burde difor skriva ''Syvden'' likeins som ''Vanylven''. Den ulike skrivemåten no kjem av at dei fyrr på dansk skreiv ''Vannelven'', men ''Søvde''.

'''Roald''' vert uttala ''ró’øll'' og kjem av gamalnorsk ''Róǫld''. Ein må difor skriva ''Roold'' eller ''Roøld''.

'''Eid''' kallast vanleg ''ei`ssbygda''. Ein bør skriva ''Eidsbygd''. Heradet hev namn etter garden ''Eide'' i bygdi.

'''Hen''' vert uttala ''hænn'' og kjem truleg av gamalnorsk ''Hæn'', eldre *''Hå-vin''. Ein må difor skriva ''Hæn'' eller ''Hænn'' etter uttalen. Fyrste lekken i namnet er vonleg anten gamalnorsk ''hår'', høg, eller ordet (ei) ''hå'', etterslått; siste lekken er ordet ''vin'', eng.

'''Bolsøy''' vert uttala ''bø’lsøyna'' og het på gamalnorsk ''Bylingsøy'' til eit eldre usamansett øynamn ''Bylingr'', som truleg er eit sideskap til gamalnorsk ''bolungr'', ukse. Ein må difor skriva ''Bølsøy'' med ''ø'', ikkje ''o''., eller òg taka uppatt det gamle namneskapet ''Bylingsøy''.

'''Fræna''' vert no uttala ''fræn’inn'' med ''j''-fengen ''nn'' og isidefall (dativ) ''fræn’å''. Namnet er upphavleg fjordnamn, gamalnorsk ''Frenjafjord'' (1448), til eit eldre usamansett fjordnamn ''Frene''. Ein må då skriva ''Frenen'' i samsvar med uttalen.

'''Eide''' vert uttala ''ei'', og er same ord som (eit) ''eid''. Ein må difor skriva ''Eid''.
 
'''Øre''' vert no utalla ''ør’'' og het på gamalnorsk ''Øyrar'', som er fleirtal til gamalnorsk ''øyrr'', øyr. Ein bør skriva ''Ør'' etter uttalen eller òg taka upp att det gamle namneskapet ''Øyrar''.

'''Ålvundeid''' kjem av gamalnorsk ''Olfundareið'' og burde divor vera skrive ''Olvundeid'' med ''o''. Fyrste lekken i ''Olfundareið'' er eut gamalt elvenamn ''Olfund'', som atter er ei avleiding til gamalnorsk ''alfr'', grus, sand og tyder ein stad der det er mykje grus.

'''Åsskard''' skriv dei fyrr på dansk ''Aasgaard'', og rettingi til ''Åsskard'' er tvillaust rang, av di namnet no vert uttala ''å’skaren'', i sidefall (dativ) ''å’skara''. Fyrste gong me finn detta namnet i skrift er i 1357 og det vert då og seinare i millomalderen skrive i ''Askard(e)'' eller dilikt med ''k''. Men ''k''-en er her ei herding av ''g'' etter ''s''. Bygdeuttalen no syner at siste lekken i namnet er hankyn. Ein må difor skriva ''Åsgard''.

'''Rindal''' vert uttala ''ri’nndalen'' med ''j''-fengen ''nn'' og kjem av gamalnorsk ''Rindodalr'' til eit gamalt elvenamn ''Rinda''. Etter uttale og upphav bør ein skriva ''Rinddal''.

'''Brattvær''' vert uttala ''bra’ttvære'', sidefall (dativ) ''bra’ttværa'', og det er samansett av ordet ''bratt'' og gamalnorsk ''ver'', fiskever, som vanleg, men rangt vert skrive ''vær''. Ein bør skriva ''Brattver''.


==Sør-Trøndelag fylke:==

'''Stoksund''' vert uttala ''stå’kksonn'' og er samansett av ordi (ein) ''stokk'' og (eit) ''sund''. Ein bør difor sjølvsagt skriva ''Stokksund''.

'''Kvenvær''' het på gamalnorsk ''Kvennaver'' og vert no uttala ''kvæ’nnvære'' med ''j''-fengen ''nn''. Namnet er samansett av gamalnorsk ''kvenna'', eigefall fleirtal til ordet (ei) ''kona'', , og gamalnorsk ''ver'', (fiske)ver. Ein må difor skriva ''Kvennver''.

'''Vinje''' vert uttala ''vinnan'', i sidefallet (dativ) ''vinno'' med ''j''-fengen ''nn''. Namnet er no bunde fleirtal til ordet ''vin'', eng. Upphavleg hev det vore nytta i ubunde eintal og heiter på gamalnorsk ''Vin'', men frå fyrst i 1400-åri òg i fleirtal ''Vinjar''. Ein bør no skriva ''Vinjan'' eller helst ubunde ''Vinjar'' til skilnad frå heradsnamnet ''Vinje'' i telemark.

'''Opdal''' het på gamalnorsk ''Uppdalr'' og vert no uttala ''ó’ppdal''. Ein må difor skriva ''Uppdal'' på norsk; det er rettare både etter upphav og uttale en ''Opdal'', og meir i samsvar med ålment norsk talemål.

'''Brekken''' er bunde fall til (ei) ''brekka''. Ein må sjølvsagt skriva ''Brekka'' på norsk.

'''Ålen''' het på gamalnorsk ''Ál'' og vert no i bygdemålet uttala ''å´la'', i sidefall (dativ) ''å´len''. Uttalen no syner at ordet er hokyn. Ein må difor skriva ''Åla''.

Namnet '''Holtålen''' er kjent frå 1345 og vert då skrive ''i Holtdale''. Seinare er ikkje namnet nemnt fyrr etter 1400 og vert då og seinare skrive ''Holtålen'' eller dilikt som no. Men det vert uttala ''ha’ljtdałen''. Denna uttalen og skriftskapet frå 1345 syner at siste lekken er ordet ''dal''. Kva fyrste lekken tyder er uvisst; men det er vonleg ordet (eit) ''holt''. Ein bør skriva ''Haltdal'' etter bygdeuttalen. Skriftskapet ''Holtålen'' hev truleg kome upp ved påverknad frå skriftnamnet på grannebygdi ''Ålen'', men hev snaudt vore nytta i målføret på staden nokon gong.

'''Soknedal''' vert uttala ''só’kndæłen'' og het på gamalnorsk ''Soknadalr'', truleg av eldre ''Soknardalr''. Fyrste lekken er elvenamnet ''Sokna'', som er bunde fall til det gamle upphavlege elvenamnet ''Sokn''. Ein bør skriva ''Sokndal'' etter bygdeuttalen.


==Nord-Trøndelag fylke:==

'''Ytterøy''' vert uttala ''ý’ttrøya'' og het på gamalnorsk ''Øyen ytre'' og seinare ''Ytreøy'', d. e. den ytre øyi i motsetnad til ''Øyen iðre'' (av innre), og seinare ''In(d)reøy'', d. e. den indre øyi, som no kallast ''i’nnerøya'' med ''j''-fengen ''nn'' i målføret, men rangt vert skrivi ''Inderøy''. Ein må skriva ''Ytrøy'' og ''Indrøy'' eller ''Innerøy''. Skriftskapi ''Ytterøy'' og ''Inderøy'' høyrer ingen stad heima i norsk mål.

'''Verran''' het på gamalnorsk ''Vere'' og vert no uttala ''vå’rrån'', sidefall ''vå’rråm'', som er bunde fleirtal til det gamalnorske namnet. Ein bør helst skriva ''Vårrån'' heilt etter uttalen. Namnet er upphavleg fjordnamn.

'''Inderøy''' sjå under ''Ytterøy'' ovanfor.

'''Snåsa''' het på gamalnorsk ''Snǫs'' (eigefall ''Snasar'') og vert no uttala ''sna´sa'', sidefall (dativ) ''sna´sen''. Namnet er same ord som gamalnorsk ''snǫs'' bergnos, framskoten berghamar. Yvergangen frå gamalnorsk ''Snǫs'' til nynorsk ''Snaasa'' er som t. d. i gamalnorsk ''hǫnd'' til nynorsk ''hand(a)''. Ein må difor skriva ''Snos'' liksom i gamalnorsk eller ''Snasa'' etter bygdeuttalen.

'''Høylandet''' vert uttala ''hå’llånnå'', sidefall (dativ) ''hå’llånn'', med ''j''-fengen ''nn'', og het på gamalnorsk ''Høylander'', der fyrste lekken er ordet (eit) ''høy'' og siste lekken eit fleirtalskap nytta i stadnamn til ordet (eit) ''land''. EIn må difor skriva ''Høyland'' eller helst ''Høylonda'' i samsvar med uttalen. Heradsnamnet ''Høllonda'' i Sør-Trøndelag fylke er same namnet og hev same uphav; det skriv ein no etter uttalen (''hø’llånnå'', sidefall ''hø’llåndå'' med ''j''-fengne ''n''-ar).

'''Otterøy''' vert uttala ''å’trøy'' og kjem av gamalnorsk ''Otrøy'', der fyrste lekken er dyrenamnet ''oter''. Ein må difor skriva ''Otrøy''.

'''Foldereid''' kallast på staden ''få’lla'', sidefall (dativ) ''få’llen, og het på gamalnorsk ''Fold'', som upphavleg er fjordnamn med tydingi sletta. ''Foldereid'' er i bygdemålet berre eit gardsnamn, uttala ''fa’llré'' med ''j''-fengen ''ll''. På gamalnorsk het garden ''Foldareið'', som er samansett av eigefall til fjordnamnet ''Fold'', og ''eið'', (eit) eid. Ein bør difor kalla heradet ''Folda'' slik som det heiter i bygdemålet i samsvar med gamalnorsk, og gardern ''Foldereid''.

==Nordland fylke:==

'''Bindal''' het på gamalnorsk ''Birnodalr'' og vert no uttala ''binndałen'' med ''j''fengen ''nn''. Fyrste lekken i namnet er ordet ''birna'', hobjørn. Ein må skriva ''Binndal'' med tvo ''n''-ar.

'''Evenes''' vert uttala ''ø’vnes'' og kjem kann henda av gamalnorsk ''Øyvindarnes'', til mannsnamnet ''Øyvind''. Ein bør skriva ''Øvnes'' etter bygdeuttalen.

'''Borge''' vert no uttala ''bårg'', men het på gamalnorsk ''Borgar'', som er fleirtal til (ei) ''borg'',. Ein bør skriva ''Borg'' etter bygdeuttalen eller ''Borgar'' etter upphavet.

'''Buksnes''' vert no uttala ''bókksnes'' og het på gamalnorsk ''Boknes''. Ein må skriva ''Boksnes'' med ''o''.

'''Værøy''' vert uttala ''væ’røya'' og het på gamalnorsk ''Veðrøy''. Fyrste lekken i namnet er gamalnorsk ''veðr'', (eit) ver. Ein bør skriva ''Verøy'' i samsvar med vanleg norsk skrivemåte.

'''Hadsel''' vert uttala ''ha´ssel'' og het på gamalnorsk '' Hǫfðasegl'', av ''hǫfðe'', hovde, rundvoren haug eller nut, og ordet (eit) ''segl''. Ein bør skriva ''Hassel'' etter bygdeuttalen.

'''Langesnes''' het på gamalnorsk ''Langanes'', men vert no uttala ''la’ngnés''. Ein bør skriva ''Langnes'' etter bygdeuttalen.

'''Dverberg''' vert no uttala ''tvæ’rberg''. Namnet er kjent frå fyrst i 1500-åri og vert då og seinare vanleg skrive ''Dverberg'' eller dilikt, men i 1661 ein gong ''Tverberg''. Fyrste lekken i namnet er vonleg ordet (ein) ''dverg'' som i bygdemåli òg kann heita ''tverg''. Men ein bør no skriva ''Tverberg'' etter uttalen.

==Trums fylke:==

'''Trondenes''' vert uttala ''tró’nés'' og het på gamalnorsk ''Þróndarnes''. Fyrste lekken er truleg gamalnorsk ''þróndr'' (eigefall ''þróndar''), galte. Ein bør no skriva ''Trondnes'' i samsvar med uttalen.

'''Ibestad''' het på gamalnorsk ''Ivarsstaðer'' og vert no uttala ''i’ppsta''. Fyrste lekken er mannsnamnet ''Ivar''. Ein må skriva ''Ipstad'' etter bygsdeuttalen eller ''Ivarsstad'' etter upphav og tyding.

'''Lenvik''' vert uttala ''læ’nnvika'' med ''j''-fengen ''nn'' og het på gamalnorsk ''Lengjovík''. Fyrste lekken er eit elvenamn ''Lengja'' til lang. Ein bør skriva ''Lengjevik''. Skriftskapet ''Lenvik'' høver ikkje til bygdeuttalen med ''j''-fengen ''nn''.

'''Tromsøysund''' er ei umlaging av ''tromsøsund'', som dei fyrr skreiv på dansk. Fyrste lekken er bynamnet ''Trums'', som upphavleg hev vore namn på øyi der byen ligg og i dansk skrift er umlaga til ''Tromsø'' um byen og ''Tromsøen'' um øyi. Ein må difor skriva ''Trumsesund'' på norsk. Tydingi i namnet ''Trums'' er uviss; men namnet heng truleg saman med ordet straum. Øyi hev då vonleg namn etter straumen i sundet millom ''Trums'' og ''Kvaløy''.

'''Karlsøy''' vert uttala ''ka’llsøya''. Namnet er kjent frå 1567 og vert då fyrst i 1600-åri på dansk skrive ''Kalsø'', og ''Carsløen'' i riksjordeboki frå 1723. Ein må skriva ''Kallsøy'' etter bygdeuttalen.


==Finnmark fylke:==

Namnet '''Talvik''' er kjent frå umkring 1600 og vert då på dansk skrive ''Tellevigen'' og ''Talvigen'' eller dilikt, og ''Talleviken'' i 1723. Uttala no er ''ta’llvik''. Fyrste lekken hev tydeleg skift millom gamalnorsk ''Þelle'' (inkjekyn), stad der det veks toll, fura, og ''Þǫll'' (eigefall ''Þallar''), toll, fura. Ein må skriva ''Tallvik'' med ''ll'' i samsvar med uttala og upphav.

'''Berlevåg''' het upphavleg ''Perlevåg'', av di dei hev funne perleskjel i ein elvos der. Namnet er kjent frå sist i 1600-åri og vert då og umkring 1700 skrive ''Berlevåg'' eller dilikt, men ''Perlevåg'' i 1744. Uttalen med ''b'' i framljod hev truleg kome upp ved påverknad frå finsk, der namnet heiter ''Bǣrral-vākke'', d. e. Perlevåg. Ein bør helst skriva ''Perlevåg''.

'''Vardø landsokn''' hev namn etter den byen som no på dansk kallast ''Vardø''; bynamnet er frå fyrst av øynamn, og øyi het upphavleg på gamalnorsk ''Vargøy'', som er samansett med ordet ''varg'', ulv. Men sist i millomalderen vert detta namnet umskift med ''Vordøy'', på dansk skrive ''Va(a)rdø'' eller dilikt, som svarar til gamalnorsk ''Vǫrð(o)øy'' av ''varða'', varde. Dei hadde då bygt eit varvirke (festningsverk) der. I målføret vert namnet no uttala ''vårøya''. Det vilde difor høva godt å taka uppatt det upphavlege namnet ''Vargøy'' på øyi og heradet; men lata byen hava det upphavlege namnet og skriva det ''Vordøy'' i samsvar med uttala, upphav og tyding.

[[Eivind Vágslid]]