Skilnad mellom versjonar av «Talord»

Frå Mållekken
Hopp til navigering Hopp til søk
Inkje endringssamandrag
 
(Flutte fimt, sjaund, niond og tiond til mengdeord)
 
(17 mellomliggjande versjonar av 3 brukarar er ikkje viste)
Line 1: Line 1:
'''Talord''' er ei [[ordklassa|klassa av ord]] som stend for tal. Dei er skifte i tvo gruppor: '''grunntal''' som me tel med, og '''rekkjetal''' som fortel um rekkjefylgdi.  
'''Talord''' er ei [[ordklassa|klassa av ord]] som stend for tal. Dei er skifte i tvo gruppor: '''grunntal''' som me tel med, og '''rekkjetal''' som fortel um rekkjefylgdi.  
Grunntali vert stundom rekna for ei undergruppe av [[varaord]]i (eller ''determinativi''), og rekkjetali kjem då under [[lagord]]i.


==Grunntal==  
==Grunntal==  
Grunntali segjer eitkvart um kor mange det er av ei mengd.
Grunntali segjer eitkvart um kor mange det er av ei mengd.


{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:left; margin: 1em 1em 1em  0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse;"
===1–19 og tior===
 
{| class="wikitable"
|-
|-
|0||null (inkje, ingi)|| || || || 
|0||null (inkje, ingi)|| || || || 
Line 22: Line 26:
|7||sjau, sju||17||sjauttan, sjautjan, syttan||70||sjautti, sytti
|7||sjau, sju||17||sjauttan, sjautjan, syttan||70||sjautti, sytti
|-
|-
|8||åtta, åtte||18||attan, atjan||80||åtti
|8||åtta, åtte||18||attan, atjan, åttjan||80||åtteti (åtti)
|-
|-
|9||nio, nie, ni||19||nittan, nitjan||90||nitti
|9||nio, nie, ni||19||nittan, nitjan||90||nitti
|}
|}


Tali millom 21 og 99, minder dei heile tietali, vert vanleg ihopsette soleis:
===21–99 – ihopsette former===
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:left; margin: 1em 1em 1em  0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse;"
Tali millom 21 og 99, minder dei heile tietali, vert vanleg ihopsette soleîs:
{| class="wikitable"
|-
|-
|21||éin og tjuge ''eller'' éin-og-tjuge
|21||éin og tjuge ''eller'' éin-og-tjuge
Line 40: Line 45:
Ein kann au setja deim i hop andre vegen: ''tjuge og éin'' osb.
Ein kann au setja deim i hop andre vegen: ''tjuge og éin'' osb.


===Hundrad og tusund===
For 100 vert [[namnord]]et ''(eit) hundrad'' nytta:
For 100 vert [[namnord]]et ''(eit) hundrad'' nytta:
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:left; margin: 1em 1em 1em  0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse;"
{| class="wikitable"
|-
|-
|100||(eitt) hundrad
|100||(eitt) hundrad
Line 52: Line 58:
|}
|}


For 1000 nyttar me sameleis [[namnord]]et ''(eit, ei) tusund''.
For 1000 nyttar me sameleîs [[namnord]]et ''(eit, ei) tusund''.
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:left; margin: 1em 1em 1em  0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse;"
{| class="wikitable"
|-
|-
|1.000||(eitt) tusund
|1 000||(eitt) tusund
|-
|-
|2.000||tvo tusund
|2 000||tvo tusund
|-
|-
|…||…
|…||…
|-
|-
|10.000||tie tusund
|10 000||tie tusund
|-
|-
|…||…
|…||…
|-
|-
|20.000||tjuge tusund
|20 000||tjuge tusund
|-
|21 000||éin-og-tjuge tusund
|-
|100 000||(eitt) hundrad tusund
|-
|999 000||nie hundrad og nie-og-nitti tusund
|}
 
====Hundrad og tusund i årstal og dilikt====
Tali millom 1000 og 10 000 kann lagast med berre ''hundrad'' i staden for ''tusund'', serleg um det ikkje er eit rundt tal. Ved årstal og andre samanhang vert «… hundrad og …» ofte ikkje medteke.
{| class="wikitable"
|-
|1984||eitt tusund nie hundrad og fire-og-åtti||nittan (hundrad og) fire-og-åtti
|-
|2010||tvo tusund og tie||tjuge (hundrad og) tie
|-
|2020||tvo tusund og tjuge||tjuge (hundrad og) tjuge
|}
 
===Større tal===
 
===Lùttal===
Med [[lagord]]et '''halv''' og rekkjetali lagar ein halv-talord: '''halvannan''' ('''-onnor''', '''-anna''') = éin og ein halv; '''halvtridje''' = tvo og ein halv; osb.
 
For mindre partar nyttar ein rekkjetali saman med ‘-part’ (eller ‘-del’), soleîs at ''x''/''y'' = ''x'' ''Y''-part(ar), der ''x'' og ''y'' er grunntal, og ''Y'' rekkjetalet som svarar til ''y''. Døme: 3/4 = tri fjordepartar.
 
For sume småpartar finst det au andre ord:
{| class="wikitable"
|-
|1/3||ein tridjung
|-
|-
|21.000||éin-og-tjuge tusund
|1/4||ein fjordung
|-
|-
|100.000||(eitt) hundrad tusund
|1/6||ein séttung
|-
|-
|999.000||nie hundrad og nie-og-nitti tusund
|1/8||ein åttung
|}
|}


===Mengdeord===
Mengdeord er ikkje talord, men [[namnord]].


Ei '''fimt''' = ei mengd på fem
Ei '''sjaund''' = ei mengd på sjau (tyder au gravøl)
Ei '''niond''' ei mengd på nio
Ei '''tiond''' ei mengd på tio
Ei '''tylft''' = ei mengd på tolv
Eit '''tjug''' = ei mengd på tjuge
==Rekkjetal==
==Rekkjetal==
{| class="wikitable"
|-
|1||fyrste
|-
|2||andre
|-
|3||tridje
|-
|4||fjorde
|-
|5||femte
|-
|6||sétte
|-
|7||sjaunde, sjunde
|-
|8||åttande
|-
|9||niande, nionde
|-
|10||tiande, tionde
|-
|11||ellevte
|-
|12||tolvte
|-
|13||trettande
|-
|14||fjortande
|-
|15||femtande
|-
|16||sekstande
|-
|17||sjauttande, sjautjande, syttande
|-
|18||attande, atjande, åttjande
|-
|19||nittande, nitjande
|-
|20||tjugande, tjugonde
|}

Siste versjonen frå 15. januar 2024 kl. 00:33

Talord er ei klassa av ord som stend for tal. Dei er skifte i tvo gruppor: grunntal som me tel med, og rekkjetal som fortel um rekkjefylgdi.

Grunntali vert stundom rekna for ei undergruppe av varaordi (eller determinativi), og rekkjetali kjem då under lagordi.

Grunntal

Grunntali segjer eitkvart um kor mange det er av ei mengd.

1–19 og tior

0 null (inkje, ingi)        
1 éin – éi – eitt 11 elleve 10 tio, tie, ti
2 tvo (tvei – tvæ – tvau) 12 tolv 20 tjugo, tjuge
3 tri (– trjå – try) 13 trettan 30 tretti
4 fjore, fire 14 fjortan 40 fyrti
5 fem 15 femtan 50 femti
6 seks 16 sekstan 60 seksti
7 sjau, sju 17 sjauttan, sjautjan, syttan 70 sjautti, sytti
8 åtta, åtte 18 attan, atjan, åttjan 80 åtteti (åtti)
9 nio, nie, ni 19 nittan, nitjan 90 nitti

21–99 – ihopsette former

Tali millom 21 og 99, minder dei heile tietali, vert vanleg ihopsette soleîs:

21 éin og tjuge eller éin-og-tjuge
25 fem og tjuge
32 tvo og tretti
99 nie og nitti

Ein kann au setja deim i hop andre vegen: tjuge og éin osb.

Hundrad og tusund

For 100 vert namnordet (eit) hundrad nytta:

100 (eitt) hundrad
200 tvo hundrad
… …
900 nie hundrad

For 1000 nyttar me sameleîs namnordet (eit, ei) tusund.

1 000 (eitt) tusund
2 000 tvo tusund
… …
10 000 tie tusund
… …
20 000 tjuge tusund
21 000 éin-og-tjuge tusund
100 000 (eitt) hundrad tusund
999 000 nie hundrad og nie-og-nitti tusund

Hundrad og tusund i årstal og dilikt

Tali millom 1000 og 10 000 kann lagast med berre hundrad i staden for tusund, serleg um det ikkje er eit rundt tal. Ved årstal og andre samanhang vert «… hundrad og …» ofte ikkje medteke.

1984 eitt tusund nie hundrad og fire-og-åtti nittan (hundrad og) fire-og-åtti
2010 tvo tusund og tie tjuge (hundrad og) tie
2020 tvo tusund og tjuge tjuge (hundrad og) tjuge

Større tal

Lùttal

Med lagordet halv og rekkjetali lagar ein halv-talord: halvannan (-onnor, -anna) = éin og ein halv; halvtridje = tvo og ein halv; osb.

For mindre partar nyttar ein rekkjetali saman med ‘-part’ (eller ‘-del’), soleîs at x/y = x Y-part(ar), der x og y er grunntal, og Y rekkjetalet som svarar til y. Døme: 3/4 = tri fjordepartar.

For sume småpartar finst det au andre ord:

1/3 ein tridjung
1/4 ein fjordung
1/6 ein séttung
1/8 ein åttung

Mengdeord

Mengdeord er ikkje talord, men namnord.

Ei fimt = ei mengd på fem

Ei sjaund = ei mengd på sjau (tyder au gravøl)

Ei niond ei mengd på nio

Ei tiond ei mengd på tio

Ei tylft = ei mengd på tolv

Eit tjug = ei mengd på tjuge

Rekkjetal

1 fyrste
2 andre
3 tridje
4 fjorde
5 femte
6 sétte
7 sjaunde, sjunde
8 åttande
9 niande, nionde
10 tiande, tionde
11 ellevte
12 tolvte
13 trettande
14 fjortande
15 femtande
16 sekstande
17 sjauttande, sjautjande, syttande
18 attande, atjande, åttjande
19 nittande, nitjande
20 tjugande, tjugonde
Henta frå «https://www.ivaraasen.no/wiki/index.php?title=Talord&oldid=6892»