Skilnad mellom versjonar av «Boteråder mot mistak i målføringi»

Frå Mållekken
Hopp til navigering Hopp til søk
Inkje endringssamandrag
 
(17 mellomliggjande versjonar av 4 brukarar er ikkje viste)
Line 1: Line 1:
= Ymse =
= Barbarismar =


<p>1. '''ganske''' er eit låkt me helst styrer undan. Eit godt ord er ''tolleg''.
1. '''skuldast''' i tyding ''skriv seg frå'' er låkt. ''Dette skyldes han alene'', lyt vera ''Berre han kann til dette'' eller ''Det er det han som veld''. ''Skogdauden skuldast ureiningi'', bør vera ''ureiningi veld skogdauden''.


<p>2. '''umgjevnader''' er berre ei låk umsetjing av ''omgivelser''. Betre er ''folk kring seg''. Bokmål ''i naturskjønne omgivelser'' kann då heita ''med væn natur''.</p>
2. '''einkvar'''/'''einkvan''' tyder ikkje ''kvar og ein''. Det tyder ''ein eller annan''. Skal ein målbera det andre må ein skriva ''kvar'', ''kvar ein'', ''kvar einaste'' eller ''alle''.


<p>3. '''i morgon den dag''' bør vera ''i morgon dag''.</p>
3. '''i løpet av''' eller '''i laupet av''' er sers låkt. Her kann ein skriva mangt anna. Døme: ''ein gong i dag'', ''innan året''.


<p>4. '''det går an'''. Same gjeld her som ovan. Betre er ''det høver'', ''det er råd'', eller berre ''ein kann''.</p>
4. '''takket være''' heiter det på norsk-dansk. På norsk heiter det ''takk vere'' (ikkje ''takka vere'' eller ''takka vera''). ''vere'' er notidkonjuktiv. Jfr. svensk ''tack vare''.


<p>5. '''når alt kjem til alt''' bør vera ''alt ihoplagt''.</p>
5. '''''' er ikkje årsakbindeord. ''Han kunde ikkje springa snøgt då han var halt'', tyder at han kunde ikkje springa snøgt medan han var halt.


<p>6. '''vera avhengig av''' eller '''avhenga av''' er ikkje god norsk. Her hev me ulikt å velja millom: ''Det er avhengig av umstendi'' > ''det skil seg etter umstendi''; ''han er avhengig av hjelp, skal han få dette til'' > ''utan hjelp kann han ikkje få til dette''; "Kor mykje fisk me fær, er avhengig av årstidi'' > ''kor mykje fisk me fær, er alt etter årstidi''.</p>
6. '''me sjåast''' høyrer me ofte. Dette er hypernorvagisering. Det må vera ''me sest'', av di ''sjå'' er infinitiv.


<p>7. '''det kjem an på''' er ikkje godt. Her kann me skriva ''det spørst'', ''det skil seg'', ''alt etter''. Jfr. ''vera avhengig'' ovan.</p>
7. '''lavalder''' på norsk-dansk skal ikkje vera ''lågalder'' på norsk, men ''lagalder''. Det er med andre ord den lovlege alderen det er tala um, og ikkje den lågaste alderen. Jfr. ''lagmann'', 'lagting'.


<p>8. '''i det vestlege Afrika''' bør heller vera ''vest i Afrika''. Den stuttaste vegen er som oftast den beste.</p>
8. '''vidare''' i tyding ‘frametter’ eller ‘framhaldande’, er frå tysk (geiweiter). Her kann me setja inn ''fram'', ''frametter'', ''burtetter''. Døme: ''i granskingi frametter'', ''gangen fram''.


<p>9. '''i det''' skal vera ''med same'' (ikkje ''med det same''). Døme: ''Han fekk støyt med same han tok i straumgjerdet''.</p>
9. '''no og då''' kann ikkje tyda ‘stundomtil’ i norsk (det tyder ''denne gongen, og den gongen''). Skriv ''då og då'', ''ender og då'' osb. Derimot er ''her og der'' rett. Ein kann òg skriva ''her og kvar''.


<p>10. Skriv ikkje '''kvi(for) det?''', men ''kvi(for) då?''. Jfr ''kva då?''. Ein kann òg skriva ''kvi so?''.</p>
10. '''som um''' (als ob?) er låkt. På norsk nyttar me berre ''som''. Døme: ''Dei sprang ut som dei var kattar''.


<p>11. Skriv ikkje '''i det heile teke''', men ''i det heile''. Jfr. ''i det store og det heile''.</p>
11. '''takka ja''' er ikkje godt. Skriv ''segja ja takk''.


<p>12. Skriv ikkje '''dei fleste''', men ''flestalle''. Sume tykkjer at denne regelen er for streng. Dessutan kann ein gjera serskilde samansetjingar som ''folk flest'', ''elevar flest''.</p>
12. Det heiter ikkje '''lata som''' på norsk, men ‘låst (vera)’. Bøygjing: ''låst, læst, lest, (hev) låst''.


<p>13. '''i og for seg''' bør vera ''i seg sjølv''.</p>
13. '''i so fall''' er ikkje rett. Det må vera ''i det fall''. Derimot er ''i so måte'' rett.


<p>14. '''til dels'''. Her kann ein ordleggja seg betre. Døme: ''stykkjom til'', ''noko'', ''i sumt'', ''i mangt''.</p>
14. '''taka på ålvor''' er svensk. På norsk heiter det ''taka ålvorleg''.


<p>15. '''med mindre''' skal vera ''minder''. Døme: ''Me må fara utan honom, minder han kjem snart''.</p>
15. '''igjen''': Ordet tyder ikkje ''att'', som i bokmål, men ''til vederlag''. Jfr. ''Per spelmann han bytte bort kua og fekk fela igjen''. Per spelmann fekk fela til vederlag, og ikkje fela att.


<p>16. '''alltid''' kjem frå lågtysk. Betre ord er ''(all)stødt'' og ''jamt''.</p>
16. Skriv ikkje '''ljoseraud''', men ''ljosraud''. Sameleîs ''myrkbrunt hår'' eller ''myrkt, brunt hår''.


<p>17. Ordlekken -'''vis''' bør me ikkje nytta i norsk. i staden for ''undantaksvis'', kann me skriva ''serhøves' eller ''i undantak'', og ''avdragsvis'' kann me skriva ''i avdrag''.</p>
17. '''sjølv um''' er ikkje god norsk (i uttale oftast /sel(v) om/). Her finst mykje å velja millom: ''jamvel um'', ''endå'', ''for di um'', ''alt um'', ''um so'', ''um vel'', ''um enn'', ''um endå'', ''um og'', ''um''. Døme: «Eg kann vinna um han er aldri so kjapp.»


<p>18. Eigefall (genitiv): I norsk brukar me ikkje genitiv-'''s'''. Serleg ille læt han etter bundi form inkjekyn eintal, t.d. ''husets''. Me nyttar oftast styreord og samanskrivingar. Ein annan måte er å nytta verb + ''korleîs'', ''kor'', ''når'', ''kva'', ''kvifor'', ''kven'': ''synet åt Platon og Aristoteles på diktingi'' > ''korleîs Platon og Aristoteles såg på diktingi''; ''han såg herjingane åt stormen'' > ''han såg kor stormen hadde herja'' eller ''han såg kor stormen herja'' (alt etter som); ved det fyrste dømet kann ein òg skriva ''han såg herjingane etter stormen''.</p>
= Bøygjing =


<p>19. '''yverflata''' bør vera ''yta''.</p>
1. Ved høvisk tiltala '''De''' skal det samsvarsbøygjast i eintal. Døme: ''De er velkomen'' (''velkomi'' ved hokyn).


= Barbarismar =
2. Bjodeformi (imperativ). Verb i kasta-klassa hev -''a'' i bjodeform. Døme: ''Kasta steinen!'' Andre å merkja seg: '''seg''' (til ''segja''), '''bøyg''' (til ''bøygja''), '''pløg''' (til ''pløgja''); former som fær herding i utljod: '''bitt''' (til ''binda''), '''statt''' (til ''standa''), '''gakk''' (til ''ganga''), '''vitt''' (til ''vinda''), '''stikk''' (til ''stinga''), '''haldt''' (til ''halda''), men helst '''spring''' (til ''springa'').


<p>1. '''skuldast''' i tyding ''skriv seg frå'' er låkt. ''Dette skyldes han alene'', lyt vera ''Berre han kann til dette'' eller ''Det er det han som veld''. ''Skogdauden skuldast ureiningi'', bør vera ''ureiningi veld skogdauden''.</p>
3. Samsvarsbøygjing ved '''kvar'''. ''kvar'' viser til ein einskild. ''*kvar av deim er komne'' er difor gale. Det må vera ''kvar av deim er komen''. Same gjeld når fleirtalspronomenet er unemnt - t.d. ''[han] skreiv [...] kor lengi kvar hadde vori lovsegjingsmann'' (Heimskringla). Ved ei liti nytta form ''kvår'' (dei tvo) må det derimot vera ''kvår av deim er komne''.


<p>2. '''einkvar'''/'''einkvan''' tyder ikkje ''kvar og ein''. Det tyder ''ein eller annan''. Skal ein målbera det andre må ein skriva ''kvar'', ''kvar ein'', ''kvar einaste'' eller ''alle''.</p>
4. Lagord med -'''s''' skal ikkje i ha tillegg av -''e'' i linn bøygjing. Ikkje ''*det millombilse'', men ''det millombils''. Døme: ''Det millombils tiltaket''. Ein kann òg gjera det til eit adverb og styra undan ''det''. Døme: ''tiltaket millombils''.


<p>3. '''i løpet av''' eller '''i laupet av''' er sers låkt. Her kann ein skriva mangt anna. Døme: ''ein gong i dag', ''innan året''.</p>
= Ordfylgd =


<p>4. '''takket være''' heiter det på norsk-dansk. På norsk heiter det ''takk vere'' (ikkje ''takka vere'' eller ''takka vera''). ''vere'' er notidkonjuktiv. Jfr. svensk ''tack vare''.</p>
1. '''heller''' skal koma etter ''ikkje''. Døme: ''Det var ikkje han som gjorde det, men det var ikkje eg heller''.  


<p>5. '''''' er ikkje årsakbindeord. ''Han kunde ikkje springa snøgt då han var halt'', tyder at han kunde ikkje springa snøgt medan han var halt.</p>
2. '''komen heim''' og '''heimkomen'''. Mange trur at det fyrste er norskare enn det siste. Det er det ikkje. Ofte let det siste vænast.


<p>6. '''me sjåast''' høyrer me ofte. Dette er hypernorvagisering. Det må vera ''me sest'', av di ''sjå'' er infinitiv.</p>
3. '''sume av oss''' kann òg målberast ''me sume'', som er noko lettare.


<p>7. '''lavalder''' på norsk-dansk skal ikkje vera ''lågalder'' på norsk, men ''lagalder''. Det er med andre ord den lovlege alderen det er tala um, og ikkje den lågaste alderen. Jfr. ''lagmann'', 'lagting'.</p>
4. Sume skriv '''er det von''', men det rette er utan ''det'' - ''er von''. Døme: «Soli kjem, so me kann sitja ute, er von».


<p>8. '''vidare''' i tyding "frametter" eller "framhaldande", er frå tysk (geiweiter). Her kann me setja inn ''fram'', ''frametter'', ''burtetter''. Døme: ''i granskingi frametter'', ''gangen fram''.</p>
= Ordfyll =
 
1. '''i tilfelle''' vert ofte nytta i yvermål. Ein kann nøgja seg med ''ved''. Døme: ''Ved brand''.


<p>9. '''no og då''' kann ikkje tyda 'stundomtil' i norsk (det tyder ''denne gongen, og den gongen''). Skriv ''då og då'', ''ender og då'' osb. Derimot er ''her og der'' rett. Ein kann òg skriva ''her og kvar''.</p>
2. Ordet '''informasjon''' er ordfyll. Ofte er preposisjonen ''um'' nog. Døme: ''Meir um emnet kann du lesa her''.


<p>10. '''som um''' (als ob?) er låkt. På norsk nyttar me berre ''som''. Døme: ''Dei sprang ut som dei var kattar''.</p>
3. Ovringar som ''på dette umrådet'' og ''i denne samanhengen'' vert ofte nytta i yvermål. Ein kann nøgja seg med eit einfelt ''her''.


<p>11. '''takka ja''' er ikkje godt. Skriv 'segja ja takk''.</p>
4. '''på slutten av''' er lite smidugt, og ikkje norskt. Her høver betre med eit adverb ‘sistpå’; sameleîs er ‘i byrjingi av’ noko tyngre enn ‘fyrstpå’.


<p>12. Det heiter ikkje '''lata som''' på norsk, men 'låst (vera)'. Bøygjing: ''låst, læst, lest, (hev) låst''.</p>
= Rang preposisjon =


<p>13. '''i so fall''' er ikkje rett. Det må vera ''i det fall''. Derimot er ''i so måte'' rett.</p>
1. '''læ av''' er gale preposisjonsbruk. Det må vera ''læ åt''. ''åt'' tyder her på grunn av. Jfr. ''flira åt''.


<p>14. '''taka på ålvor''' er svensk. norsk heiter det ''taka ålvorleg''.</p>
2. '''under krigen''' er gale preposisjonsbruk. ''under'' kann berre ha tydingi ''nedanunder'' i norsk, og kann ikkje nyttast um tid. Skriv då heller ''imedan krigen stod'', ''i krigsåri''.


<p>15. '''igjen''': Ordet tyder ikkje ''att'', som i bokmål, men ''til vederlag''. Jfr. ''Per spelmann han bytte bort kua og fekk fela igjen''. Per spelmann fekk fela til vederlag, og ikkje fela att.</p>
3. '''tevla mot''' er gale preposisjonsbruk. Skriv ''tevla med''. Jfr. ''medtevlar''.  


<p>16. Skriv ikkje '''ljoseraud''', men ''ljosraud''. Sameleîs ''myrkbrunt hår'' eller ''myrkt, brunt hår''.</p>
4. Det heiter ikkje '''frå gamalt av''' (jfr tysk ''von ... ab''), men '''frå gamalt'''. Sameleîs, skal ein ikkje skriva ''frå fyrst av'', men ''frå fyrsten''.


<p>17. '''sjølv um''' er ikkje god norsk (i uttale oftast /sel(v) om/). Her finst mykje å velja millom: ''jamvel um'', ''endå'', ''for di um'', ''alt um'', ''um so'', ''um vel'', ''um enn'', ''um endå'', ''um og'', ''um''. Døme: «Eg kann vinna um han er aldri so kjapp.»</p>
5. '''ein gong um vika'''. Her er preposisjonsbruket gale. Skriv ‘ein gong i vika’.


= Bøygjing =
= Samanblanding =  


<p>1. Ved høvisk tiltala '''De''' skal det samsvarsbøygjast i eintal. Døme: ''De er velkomen'' (''velkomi'' ved hokyn).</p>
1. '''merka''' og '''merkja''' vert ofte blanda. '''merka''' tyder verta var noko. Døme: ''eg merka at det vart kaldt''. Medan ''merkja'' tyder å setja merke. Døme: ''Eg skal merkja meg det du sa''. Difor skal det vera ''sermerkt'', og ikkje ''sermerka''. Det skil seg soleîs um ein skriv ''skilnaden er merkande (kann merka)'', og ''skilnaden er merkjande (verd å merkja seg)'.


<p>2. Bjodeformi (imperativ): Verb i kasta-klassa hev ''a'' i bjodeform. Døme: ''Kasta steinen!''. Andre å merkja seg: '''seg''' (av ''segja''), '''bøyg''' (av ''bøygja''), '''pløg''' (av ''pløgja''); former som fær herding i utljod: '''bitt''' (av ''binda''), '''statt''' (av ''standa''), '''gakk''' (av ''ganga''), '''vitt''' (av ''vinda''), '''stikk''' (av ''stinga''), '''haldt''' (av ''halda'').</p>
2. '''utpå''' & '''ute på''' og '''ut på'''.''ut på'' nyttar ein til staden, medan ''utpå'' og ''ute på'' nyttar ein på staden. Døme: ''Fara ut på viddone'', men ''fara utpå (ute på) viddom (med dativ)''.


<p>3. Samsvarsbøygjing ved '''kvar'''. ''kvar'' peikar til einskild. ''kvar av deim er komne'' er difor gale. Det må vera ''kvar av deim er komen''. Ved ei liti nytta form ''kvår'' (dei tvo), må det derimot vera ''kvår av deim er komne''.</p>
3. '''rædd for nokon''' og '''rædd nokon''' blandar mange. I det fyrste, viser ein umsut for nokon. I det andre, viser ein rædsla for nokon.  


<p>4. Lagord med -'''s'''', skal ikkje i ha tillegg av -''e'' i linn bøygjing. Ikkje ''det millombilse'', men ''det millombils''. Døme: ''Det millombils tiltaket''. Ein kann òg gjera det til eit adverb og styra undan ''det''. Døme: ''tiltaket millombils''.</p>
4. '''kvar''' og '''der'''. Når ''kvar'' er adverb, viser det til det ålmenne, medan ''der'' viser til det serskilde. Døme: ''Dei fekk mat, der dei var'' og ''dei fekk mat, kvar dei var.'' Sameleîs: ''Han helsa på kven (som helst) han møtte'' og ''han helsa på den (som) han møtte''.


= Ordfylgd =
5. '''utetter''' og '''utyver'''. Ein nyttar sms med ''etter'' når det er tala um ei leid eller lina, og med ''yver'' når det er tala um eit umråde. Døme: ''folk sprang nedetter vegen'' og ''folk sprang nedyver jordet''.


<p>1. '''heller''' skal koma etter ''ikkje''. Døme: ''Det var ikkje han som gjorde det, men det var ikkje eg heller''.</p>
6. '''viste''' (av ''visa'') og '''visste''' (av ''vita'') er eit velkjent skilje. I høgnorsk hev me fleire slike. ''slepte'' (av ''slepa'') og ''sleppte'' (av ''sleppa''), ''lynte'' (av ''lyna'') og ''lynnte'' (av ''lynna''), og ''smelte'' (''smelta'', trans.) og ''smellte'' (av ''smella'', trans.).


<p>2. '''komen heim''' og '''heimkomen'''. Mange trur at det fyrste er norskare enn det siste. Det er det ikkje. Ofte let det siste vænast.</p>
7. Det heiter ‘eit spursmål um noko’, men ikkje ‘spyrja um kva’. Det må heita ‘spyrja kva’. Same gjeld ved ‘kvifor’, ‘når’, ‘korleîs’ og ‘kor’.


<p>3. '''sume av oss''' kann òg målberast ''me sume'', som er noko lettare.</p>
8. '''slik''' og '''so''' tyder ulike ting. Ved årsak og fylgd, må ein nytta ''so'' eller ''soleîs'', t.d.: ‘Dei gjekk på ski, so(leîs) at det gjekk raskare.


<p>4. Sume skriv '''er det von''', men det rette er utan ''det'' - ''er von''. Døme: "Soli kjem, so me kann sitja ute, er von".</p>
9. '''ogso''' kann ikkje tyda ‘òg’ eller ‘méd’. ''ogso'' tyder ‘og soleîs’ og stend fyrst i setningi.


= Ordfyll =
= Uttale =


<p>1. '''i tilfelle''' vert ofte nytta i yvermål. Ein kann nøgja seg med ''ved''. Døme: ''Ved brand''.</p>
1. Sms med -'''skap''' og tonelag. Sms med -''heit'' eller -''het'' hev eit anna tonelag enn sms med -''dom'' og -''leik'', av di det er innlånt. Dette hev påverka tonelaget i sms med -''skap'', men dei skal etter retten ha same tonelag som sms med -''dom'' og -''leik''. Jfr. ord som ''bannskap'', ''endskap''.


<p>2. Ordet '''informasjon''' er ordfyll. Ofte er preposisjonen ''um'' nog. Døme: ''Meir um emnet kann du lesa her''.</p>
2. '''Noreg''' skal ha tonelag 1 og ikkje tonelag 2, som mange hev når dei segjer ''Norge''. Svensk hev tonelag 1 i uttalen av ''Norge''


<p>3. Ovringar som ''på dette umrådet'' og ''i denne samanhengen'' vert ofte nytta i yvermål. Ein kann nøgja seg med eit einfelt ''her''.</p>
3. Ord som ofte vert uttala rangt:


<p>4. '''på slutten av''' er lite smidugt, og ikkje norskt. Her høver betre med eit adverb 'sistpå'; sameleîs er 'i byrjingi av' noko tyngre enn 'fyrstpå'.</p>
:* Desse ordi skal ha trong ''o'': ein ''dom'' (sameleîs etterfestet -''dom''), ei ''rova'' (hale), ''otta'' (um morgonen), ''totte'' (tykte), ein ''sott'', ein ''otte'' (rædsla), ''trott(ig)''.
:* Desse ordi skal ha open ''o'': ein ''fole'', ei ''hosa'', ei ''kona'', eit ''lok'', ein ''mose'' (vokster), ein ''pose''.
:* Stundom er trong og opi uttala merkt i skrift når ein skal skilja ord: ''blòt'' (leggja i -), ''blót'' (offer)


= Rang preposisjon =
4. '''sumar''', '''sume''' og '''humar''' (krepsdyr) skal ikkje uttalast med lang og trong ''u'', men anten med open (og oftast) stutt ''u'', eller med open lang ''u''. Jfr. at ''koma'' skal hava open ''o''.


<p>1. '''læ av''' er gale preposisjonsbruk. Det må vera ''læ åt''. ''åt'' tyder her på grunn av. Jfr. ''flira åt''.</p>
5. Leseuttalen av '''hjarta''' med lang ''a'' ({{IPA|*/jaːrta/}}) er galen. ''a''-en skal vera stutt.


<p>2. '''under krigen''' er gale preposisjonsbruk. ''under'' kann berre ha tydingi ''nedanunder'' i norsk, og kann ikkje nyttast um tid. Skriv då heller ''imedan krigen stod'', ''i krigsåri''.</p>
6. '''til knes''' hev stutt ''e'' som '''til sjøs'''.


<p>3. '''tevla mot''' er gale preposisjonsbruk. Skriv ''tevla med''. Jfr. ''medtevlar''.</p>
= Ymse =


<p>4. Det heiter ikkje '''frå gamalt av''' (jfr tysk ''von ... ab''), men '''frå gamalt'''. Sameleîs, skal ein ikkje skriva ''frå fyrst av'', men ''frå fyrsten''.</p>
1. '''ganske''' er eit låkt me helst styrer undan. Eit godt ord er ''tolleg''.


<p>5. '''ein gong um vika'''. Her er preposisjonsbruket gale. Skriv 'ein gong i vika'.</p>
2. '''umgjevnader''' er berre ei låk umsetjing av ''omgivelser''. Betre er ''folk kring seg''. Bokmål ''i naturskjønne omgivelser'' kann då heita ''med væn natur''.


= Samanblanding =
3. '''i morgon den dag''' bør vera ''i morgon dag''.


<p>1. '''merka''' og '''merkja''' vert ofte blanda. '''merka''' tyder verta var noko. Døme: ''eg merka at det vart kaldt''. Medan ''merkja'' tyder å setja merke. Døme: ''Eg skal merkja meg det du sa''. Difor skal det vera ''sermerkt'', og ikkje ''sermerka''. Det skil seg soleîs um ein skriv ''skilnaden er merkande (kann merka)'', og ''skilnaden er merkjande (verd å merkja seg)'.</p>
4. '''det går an'''. Same gjeld her som ovan. Betre er ''det høver'', ''det er råd'', eller berre ''ein kann''.


<p>2. '''utpå''' & '''ute på''' og '''ut på'''.''ut på'' nyttar ein "til staden", medan ''utpå'' og ''ute på'' nyttar einpå staden. Døme: ''Fara ut på viddone'', men ''fara utpå (ute på) viddom (med dativ)''.</p>
5. '''når alt kjem til alt''' bør vera ''alt ihoplagt''.


<p>3. '''rædd for nokon''' og '''rædd nokon''' blandar mange. I det fyrste, viser ein umsut for nokon. I det andre, viser ein rædsla for nokon.</p>
6. '''vera avhengig av''' eller '''avhenga av''' er ikkje god norsk. Her hev me ulikt å velja millom: ''Det er avhengig av umstendi'' > ''det skil seg etter umstendi''; ''han er avhengig av hjelp, skal han få dette til'' > ''utan hjelp kann han ikkje få til dette''; ''Kor mykje fisk me fær, er avhengig av årstidi'' > ''kor mykje fisk me fær, er alt etter årstidi''.


<p>4. '''kvar''' og '''der'''. Når ''kvar'' er adverb, viser det til det ålmenne, medan ''der'' viser til det serskilde. Døme: ''Dei fekk mat, der dei var'' og ''dei fekk mat, kvar dei var.'' Sameleîs: ''Han helsa på kven (som helst) han møtte'' og ''han helsa på den (som) han møtte''.</p>
7. '''det kjem an på''' er ikkje godt. Her kann me skriva ''det spørst'', ''det skil seg'', ''alt etter''. Jfr. ''vera avhengig'' ovan.


<p>5. '''utetter''' og '''utyver'''. Ein nyttar sms med ''etter'' når det er tala um ei leid eller lina, og med ''yver'' når det er tala um eit umråde. Døme: ''folk sprang nedetter vegen'' og ''folk sprang nedyver jordet''.</p>
8. '''i det vestlege Afrika''' bør heller vera ''vest i Afrika''. Den stuttaste vegen er som oftast den beste.


<p>6. '''viste''' (av ''visa'') og '''visste''' (av 'vita'') er eit velkjent skilje. I høgnorsk hev me fleire slike. ''slepte'' (av 'slepa') og ''sleppte'' (av ''sleppa''), ''lynte'' (av ''lyna'') og ''lynnte'' (av ''lynna''), og ''smelte'' (''smelta'', trans.) og ''smellte'' (av ''smella'', trans.).</p>
9. '''i det''' skal vera ''med same'' (ikkje ''med det same''). Døme: ''Han fekk støyt med same han tok i straumgjerdet''.


<p>7. Det heiter 'eit spursmål um noko', men ikkje 'spyrja um kva'. Det må heita 'spyrja kva'. Same gjeld ved 'kvifor', 'når', 'korleis' og 'kor'.</p>
10. Skriv ikkje '''kvi(for) det?''', men ''kvi(for) då?''. Jfr ''kva då?''. Ein kann òg skriva ''kvi so?''.


<p>8. '''slik''' og '''so''' tyder ulike ting. Ved årsak og fylgd, må ein nytta 'so' eller 'soleis'', t.d.: 'Dei gjekk på ski, so(leis) at det gjekk raskare.'</p>
11. Skriv ikkje '''i det heile teke''', men ''i det heile''. Jfr. ''i det store og det heile''.


<p>9. '''ogso''' kann ikkje tyda 'òg' eller 'méd'. 'ogso' tyder 'og soleis' og stend fyrst i setningi.</p>
12. Skriv ikkje '''dei fleste''', men ''flestalle''. Sume tykkjer at denne regelen er for streng. Dessutan kann ein gjera serskilde samansetjingar som ''folk flest'', ''elevar flest''.


= Uttale =
13. '''i og for seg''' bør vera ''i seg sjølv''.


<p>1. Sms med -'''skap''' og tonelag. Sms med -''heit'' eller -''het'' hev eit anna tonelag enn sms med -''dom'' og -''leik'', av di det er innlånt. Dette hev påverka tonelaget i sms med -''skap'', men dei skal etter retten ha same tonelag som sms med '-dom' og '-leik'. Jfr. ord som ''bannskap', ''endskap''.</p>
14. '''til dels'''. Her kann ein ordleggja seg betre. Døme: ''stykkjom til'', ''noko'', ''i sumt'', ''i mangt''.


<p>2. '''Noreg''' skal ha tonelag 1, og ikkje tonelag 2 som mange hev når dei segjer ''Norge''. Svensk hev tonelag 1 i uttala av ''Norge''</p>
15. '''med mindre''' skal vera ''minder''. Døme: ''Me må fara utan honom, minder han kjem snart''.


<p>3. Ord som ofte vert uttala rangt:<br>
16. '''alltid''' kjem frå lågtysk. Betre ord er ''(all)stødt'' og ''jamt''.
Desse ordi skal ha trong ''o'': ein 'dom' (sameleîs etterfestet -''dom''), ei ''rova'' (hale), 'i' otta'' (um morgonen), ''totte'' (tykte), ein ''sott'', ein ''otte'' (rædsla), ''trott(ig)''.<br>
Desse ordi skal ha open ''o'': ein ''fole'', ei ''hosa'', ei ''kona'', eit ''lok'', ein ''mose'' (vokster), ein ''pose''.<br>
Stundom er trong og opi uttala merkt i skrift når ein skal skilja ord:<br> ''blòt'' (leggja i -), ''blót'' (offer).<br></p>


<p>4. '''sumar''' skal ikkje uttalast med lang og trong 'u', men anten med trong eller open stutt 'u', eller med open lang 'u'. Jfr. 'humar' og 'koma'.</p>
17. Ordlekken -'''vis''' bør me ikkje nytta i norsk. i staden for ''undantaksvis'', kann me skriva ''serhøves'' eller ''i undantak'', og ''avdragsvis'' kann me skriva ''i avdrag''.


<p>5. Leseuttalen av '''hjarta''' med lang ''a'' (*/hja:rta/) er galen. ''a''-en skal vera stutt.</p>
18. Eigefall (genitiv): I norsk brukar me ikkje genitiv-'''s'''. Serleg ille læt han etter bundi form inkjekyn eintal, t.d. ''husets''. Me nyttar oftast styreord og samanskrivingar. Ein annan måte er å nytta verb + ''korleîs'', ''kor'', ''når'', ''kva'', ''kvifor'', ''kven'': ''synet åt Platon og Aristoteles på diktingi'' > ''korleîs Platon og Aristoteles såg på diktingi''; ''han såg herjingane åt stormen'' > ''han såg kor stormen hadde herja'' eller ''han såg kor stormen herja'' (alt etter som); ved det fyrste dømet kann ein òg skriva ''han såg herjingane etter stormen''.


<p>6. '''til knes''' hev stutt ''e''.
19. '''yverflata''' bør vera ''yta''.


= Uviss bolk =
= Uviss bolk =


<p>1. 'noverande' må vera 'som no er'. Ille er å skriva 'den noverande stoda'; skriv heller 'stoda no'.</p>
1. '''noverande''' må vera ''som no er''. Ille er å skriva ''den noverande stoda''; skriv heller ''stoda no''.
 
2. '''fleire''' og '''mange'''. ''fleire'' er samanlikningsform, og kann ikkje nyttast til grunnform og visa til eit visst tal. Skriv heller ''mange'', ''nokre'', ''sume'', ''ikkje få''.


<p>2. 'fleire' og 'mange'. 'fleire' er samanlikningsform, og kann ikkje nyttast til grunnform og visa til eit visst tal. Skriv heller 'mange', 'nokre', 'sume', 'ikkje få'.</p>
3. '''til vika'''. Alexander Seippel slær ned på dette i meiningi ‘ein gong i vika som kjem’, og vil heller ha ''atti vika''.  


<p>3. 'til vika'. Alexander Seippel slær ned på dette i meiningi 'ein gong i vika som kjem', og vil heller ha 'atti vika'.</p>
4. Ved samanlikning må predikatet samsvara med subjektet i kasus. Difor ''eg er betre enn du'' og ikkje ''eg er betre enn deg''; sameleîs ''det er eg'' og ikkje ''det eg meg''. Det er då ein skilnad millom ''han likar meg betre enn deg'' og ''han likar meg betre enn du''.


<p>4. Ved samanlikning må predikatet samsvara med subjektet i kasus. Difor 'eg er betre enn du' og ikkje 'eg er betre enn deg'; sameleîs 'det er eg' og ikkje 'det eg meg'. Det er då ein skilnad millom 'han likar meg betre enn deg' og 'han likar meg betre enn du'.</p>
5. '''um enn''' og '''um'''. Kann ein nytta ''enn'' slik i norsk? Jfr. ''kva enn''.


<p>5. 'um enn' og 'um'. Kann ein nytta 'enn' slik i norsk? Jfr. 'kva enn'.</p>
6. '''nordanfrå''', '''attanfrå''' osb. er gale av di endingi ''-an'' tyder i seg sjølv ‘frå’. Det må vera ''nordantil'', ''attantil'' osb. Sumtid treng ein ikkje ''til'', som i ''ovan''.


<p>6. 'nordanfrå', 'attanfrå' osb. er gale av di endingi '-an' tyder i seg sjølv 'frå'. Det må vera 'nordantil', 'attantil' osb. Sumtid treng ein ikkje 'til', som i 'ovan'.</p>
7. '''anna enn at''' og '''anna at'''. Alt er godt norskt, men ein lettare segjemåte er betre når det høver. Døme: «Eg visste kje anna (enn at) ho var ute.»


<p>7. 'anna enn at' og 'anna at'. Alt er godt norskt, men ein lettare segjemåte er betre når det høver.Døme: «Eg visste kje anna (enn at) ho var ute.»</p>
8. '''høyrest ut som''' er vel ei herming etter ''sjå ut som''. Det må derimot vera ''det høyrest godt ut (matsetelen)'' eller ''det høyrest godt (låtet)''. Kva med med tydingi ‘det tykkjest å høyra’?


<p>8. '''høyrest ut som''' er vel ei herming etter 'sjå ut som'. Det må derimot vera 'det høyrest godt ut (matsetelen)' eller 'det høyrest godt (låtet)'. Kva med med tydingi 'det tykkjest å høyra'?</p>
9. '''forutan''' er ''utan'' på norsk, eller ''attåt'', ''umfram''.


<p>9. 'forutan' er 'utan' på norsk, eller 'attåt', 'umfram'.</p>
10. '''att''' og '''attende'''. Det heiter ''sjå seg attende'', men ikkje ''koma attende''; her må det vera ''koma att''. I sms nyttar ein helst ''atter-'' og ikkje ''att-'', og i alle fall ikkje ''attende-''. Døme: ''atterskodande'', og ikkje ''attendeskodande''.


<p>10. 'att' og 'attende'. Det heiter 'sjå seg attende', men ikkje 'koma attende'; her må det vera 'koma att'. I sms nyttar ein helst 'atter-' og ikkje 'att-', og i alle fall ikkje 'attende-'. Døme: 'atterskodande', og ikkje 'attendeskodande'.</p>
[[Kategori:Listor]]

Siste versjonen frå 25. juli 2024 kl. 21:01

Barbarismar

1. skuldast i tyding skriv seg frå er låkt. Dette skyldes han alene, lyt vera Berre han kann til dette eller Det er det han som veld. Skogdauden skuldast ureiningi, bør vera ureiningi veld skogdauden.

2. einkvar/einkvan tyder ikkje kvar og ein. Det tyder ein eller annan. Skal ein målbera det andre må ein skriva kvar, kvar ein, kvar einaste eller alle.

3. i løpet av eller i laupet av er sers låkt. Her kann ein skriva mangt anna. Døme: ein gong i dag, innan året.

4. takket være heiter det på norsk-dansk. På norsk heiter det takk vere (ikkje takka vere eller takka vera). vere er notidkonjuktiv. Jfr. svensk tack vare.

5. er ikkje årsakbindeord. Han kunde ikkje springa snøgt då han var halt, tyder at han kunde ikkje springa snøgt medan han var halt.

6. me sjåast høyrer me ofte. Dette er hypernorvagisering. Det må vera me sest, av di sjå er infinitiv.

7. lavalder på norsk-dansk skal ikkje vera lågalder på norsk, men lagalder. Det er med andre ord den lovlege alderen det er tala um, og ikkje den lågaste alderen. Jfr. lagmann, 'lagting'.

8. vidare i tyding ‘frametter’ eller ‘framhaldande’, er frå tysk (geiweiter). Her kann me setja inn fram, frametter, burtetter. Døme: i granskingi frametter, gangen fram.

9. no og då kann ikkje tyda ‘stundomtil’ i norsk (det tyder denne gongen, og den gongen). Skriv då og då, ender og då osb. Derimot er her og der rett. Ein kann òg skriva her og kvar.

10. som um (als ob?) er låkt. På norsk nyttar me berre som. Døme: Dei sprang ut som dei var kattar.

11. takka ja er ikkje godt. Skriv segja ja takk.

12. Det heiter ikkje lata som på norsk, men ‘låst (vera)’. Bøygjing: låst, læst, lest, (hev) låst.

13. i so fall er ikkje rett. Det må vera i det fall. Derimot er i so måte rett.

14. taka på ålvor er svensk. På norsk heiter det taka ålvorleg.

15. igjen: Ordet tyder ikkje att, som i bokmål, men til vederlag. Jfr. Per spelmann han bytte bort kua og fekk fela igjen. Per spelmann fekk fela til vederlag, og ikkje fela att.

16. Skriv ikkje ljoseraud, men ljosraud. Sameleîs myrkbrunt hår eller myrkt, brunt hår.

17. sjølv um er ikkje god norsk (i uttale oftast /sel(v) om/). Her finst mykje å velja millom: jamvel um, endå, for di um, alt um, um so, um vel, um enn, um endå, um og, um. Døme: «Eg kann vinna um han er aldri so kjapp.»

Bøygjing

1. Ved høvisk tiltala De skal det samsvarsbøygjast i eintal. Døme: De er velkomen (velkomi ved hokyn).

2. Bjodeformi (imperativ). Verb i kasta-klassa hev -a i bjodeform. Døme: Kasta steinen! Andre å merkja seg: seg (til segja), bøyg (til bøygja), pløg (til pløgja); former som fær herding i utljod: bitt (til binda), statt (til standa), gakk (til ganga), vitt (til vinda), stikk (til stinga), haldt (til halda), men helst spring (til springa).

3. Samsvarsbøygjing ved kvar. kvar viser til ein einskild. *kvar av deim er komne er difor gale. Det må vera kvar av deim er komen. Same gjeld når fleirtalspronomenet er unemnt - t.d. [han] skreiv [...] kor lengi kvar hadde vori lovsegjingsmann (Heimskringla). Ved ei liti nytta form kvår (dei tvo) må det derimot vera kvår av deim er komne.

4. Lagord med -s skal ikkje i ha tillegg av -e i linn bøygjing. Ikkje *det millombilse, men det millombils. Døme: Det millombils tiltaket. Ein kann òg gjera det til eit adverb og styra undan det. Døme: tiltaket millombils.

Ordfylgd

1. heller skal koma etter ikkje. Døme: Det var ikkje han som gjorde det, men det var ikkje eg heller.

2. komen heim og heimkomen. Mange trur at det fyrste er norskare enn det siste. Det er det ikkje. Ofte let det siste vænast.

3. sume av oss kann òg målberast me sume, som er noko lettare.

4. Sume skriv er det von, men det rette er utan det - er von. Døme: «Soli kjem, so me kann sitja ute, er von».

Ordfyll

1. i tilfelle vert ofte nytta i yvermål. Ein kann nøgja seg med ved. Døme: Ved brand.

2. Ordet informasjon er ordfyll. Ofte er preposisjonen um nog. Døme: Meir um emnet kann du lesa her.

3. Ovringar som på dette umrådet og i denne samanhengen vert ofte nytta i yvermål. Ein kann nøgja seg med eit einfelt her.

4. på slutten av er lite smidugt, og ikkje norskt. Her høver betre med eit adverb ‘sistpå’; sameleîs er ‘i byrjingi av’ noko tyngre enn ‘fyrstpå’.

Rang preposisjon

1. læ av er gale preposisjonsbruk. Det må vera læ åt. åt tyder her på grunn av. Jfr. flira åt.

2. under krigen er gale preposisjonsbruk. under kann berre ha tydingi nedanunder i norsk, og kann ikkje nyttast um tid. Skriv då heller imedan krigen stod, i krigsåri.

3. tevla mot er gale preposisjonsbruk. Skriv tevla med. Jfr. medtevlar.

4. Det heiter ikkje frå gamalt av (jfr tysk von ... ab), men frå gamalt. Sameleîs, skal ein ikkje skriva frå fyrst av, men frå fyrsten.

5. ein gong um vika. Her er preposisjonsbruket gale. Skriv ‘ein gong i vika’.

Samanblanding

1. merka og merkja vert ofte blanda. merka tyder verta var noko. Døme: eg merka at det vart kaldt. Medan merkja tyder å setja merke. Døme: Eg skal merkja meg det du sa. Difor skal det vera sermerkt, og ikkje sermerka. Det skil seg soleîs um ein skriv skilnaden er merkande (kann merka), og skilnaden er merkjande (verd å merkja seg)'.

2. utpå & ute på og ut på.ut på nyttar ein til staden, medan utpå og ute på nyttar ein på staden. Døme: Fara ut på viddone, men fara utpå (ute på) viddom (med dativ).

3. rædd for nokon og rædd nokon blandar mange. I det fyrste, viser ein umsut for nokon. I det andre, viser ein rædsla for nokon.

4. kvar og der. Når kvar er adverb, viser det til det ålmenne, medan der viser til det serskilde. Døme: Dei fekk mat, der dei var og dei fekk mat, kvar dei var. Sameleîs: Han helsa på kven (som helst) han møtte og han helsa på den (som) han møtte.

5. utetter og utyver. Ein nyttar sms med etter når det er tala um ei leid eller lina, og med yver når det er tala um eit umråde. Døme: folk sprang nedetter vegen og folk sprang nedyver jordet.

6. viste (av visa) og visste (av vita) er eit velkjent skilje. I høgnorsk hev me fleire slike. slepte (av slepa) og sleppte (av sleppa), lynte (av lyna) og lynnte (av lynna), og smelte (smelta, trans.) og smellte (av smella, trans.).

7. Det heiter ‘eit spursmål um noko’, men ikkje ‘spyrja um kva’. Det må heita ‘spyrja kva’. Same gjeld ved ‘kvifor’, ‘når’, ‘korleîs’ og ‘kor’.

8. slik og so tyder ulike ting. Ved årsak og fylgd, må ein nytta so eller soleîs, t.d.: ‘Dei gjekk på ski, so(leîs) at det gjekk raskare.’

9. ogso kann ikkje tyda ‘òg’ eller ‘méd’. ogso tyder ‘og soleîs’ og stend fyrst i setningi.

Uttale

1. Sms med -skap og tonelag. Sms med -heit eller -het hev eit anna tonelag enn sms med -dom og -leik, av di det er innlånt. Dette hev påverka tonelaget i sms med -skap, men dei skal etter retten ha same tonelag som sms med -dom og -leik. Jfr. ord som bannskap, endskap.

2. Noreg skal ha tonelag 1 og ikkje tonelag 2, som mange hev når dei segjer Norge. Svensk hev tonelag 1 i uttalen av Norge

3. Ord som ofte vert uttala rangt:

  • Desse ordi skal ha trong o: ein dom (sameleîs etterfestet -dom), ei rova (hale), otta (um morgonen), totte (tykte), ein sott, ein otte (rædsla), trott(ig).
  • Desse ordi skal ha open o: ein fole, ei hosa, ei kona, eit lok, ein mose (vokster), ein pose.
  • Stundom er trong og opi uttala merkt i skrift når ein skal skilja ord: blòt (leggja i -), blót (offer)

4. sumar, sume og humar (krepsdyr) skal ikkje uttalast med lang og trong u, men anten med open (og oftast) stutt u, eller med open lang u. Jfr. at koma skal hava open o.

5. Leseuttalen av hjarta med lang a (*/jaːrta/) er galen. a-en skal vera stutt.

6. til knes hev stutt e som til sjøs.

Ymse

1. ganske er eit låkt me helst styrer undan. Eit godt ord er tolleg.

2. umgjevnader er berre ei låk umsetjing av omgivelser. Betre er folk kring seg. Bokmål i naturskjønne omgivelser kann då heita med væn natur.

3. i morgon den dag bør vera i morgon dag.

4. det går an. Same gjeld her som ovan. Betre er det høver, det er råd, eller berre ein kann.

5. når alt kjem til alt bør vera alt ihoplagt.

6. vera avhengig av eller avhenga av er ikkje god norsk. Her hev me ulikt å velja millom: Det er avhengig av umstendi > det skil seg etter umstendi; han er avhengig av hjelp, skal han få dette til > utan hjelp kann han ikkje få til dette; Kor mykje fisk me fær, er avhengig av årstidi > kor mykje fisk me fær, er alt etter årstidi.

7. det kjem an på er ikkje godt. Her kann me skriva det spørst, det skil seg, alt etter. Jfr. vera avhengig ovan.

8. i det vestlege Afrika bør heller vera vest i Afrika. Den stuttaste vegen er som oftast den beste.

9. i det skal vera med same (ikkje med det same). Døme: Han fekk støyt med same han tok i straumgjerdet.

10. Skriv ikkje kvi(for) det?, men kvi(for) då?. Jfr kva då?. Ein kann òg skriva kvi so?.

11. Skriv ikkje i det heile teke, men i det heile. Jfr. i det store og det heile.

12. Skriv ikkje dei fleste, men flestalle. Sume tykkjer at denne regelen er for streng. Dessutan kann ein gjera serskilde samansetjingar som folk flest, elevar flest.

13. i og for seg bør vera i seg sjølv.

14. til dels. Her kann ein ordleggja seg betre. Døme: stykkjom til, noko, i sumt, i mangt.

15. med mindre skal vera minder. Døme: Me må fara utan honom, minder han kjem snart.

16. alltid kjem frå lågtysk. Betre ord er (all)stødt og jamt.

17. Ordlekken -vis bør me ikkje nytta i norsk. i staden for undantaksvis, kann me skriva serhøves eller i undantak, og avdragsvis kann me skriva i avdrag.

18. Eigefall (genitiv): I norsk brukar me ikkje genitiv-s. Serleg ille læt han etter bundi form inkjekyn eintal, t.d. husets. Me nyttar oftast styreord og samanskrivingar. Ein annan måte er å nytta verb + korleîs, kor, når, kva, kvifor, kven: synet åt Platon og Aristoteles på diktingi > korleîs Platon og Aristoteles såg på diktingi; han såg herjingane åt stormen > han såg kor stormen hadde herja eller han såg kor stormen herja (alt etter som); ved det fyrste dømet kann ein òg skriva han såg herjingane etter stormen.

19. yverflata bør vera yta.

Uviss bolk

1. noverande må vera som no er. Ille er å skriva den noverande stoda; skriv heller stoda no.

2. fleire og mange. fleire er samanlikningsform, og kann ikkje nyttast til grunnform og visa til eit visst tal. Skriv heller mange, nokre, sume, ikkje få.

3. til vika. Alexander Seippel slær ned på dette i meiningi ‘ein gong i vika som kjem’, og vil heller ha atti vika.

4. Ved samanlikning må predikatet samsvara med subjektet i kasus. Difor eg er betre enn du og ikkje eg er betre enn deg; sameleîs det er eg og ikkje det eg meg. Det er då ein skilnad millom han likar meg betre enn deg og han likar meg betre enn du.

5. um enn og um. Kann ein nytta enn slik i norsk? Jfr. kva enn.

6. nordanfrå, attanfrå osb. er gale av di endingi -an tyder i seg sjølv ‘frå’. Det må vera nordantil, attantil osb. Sumtid treng ein ikkje til, som i ovan.

7. anna enn at og anna at. Alt er godt norskt, men ein lettare segjemåte er betre når det høver. Døme: «Eg visste kje anna (enn at) ho var ute.»

8. høyrest ut som er vel ei herming etter sjå ut som. Det må derimot vera det høyrest godt ut (matsetelen) eller det høyrest godt (låtet). Kva med med tydingi ‘det tykkjest å høyra’?

9. forutan er utan på norsk, eller attåt, umfram.

10. att og attende. Det heiter sjå seg attende, men ikkje koma attende; her må det vera koma att. I sms nyttar ein helst atter- og ikkje att-, og i alle fall ikkje attende-. Døme: atterskodande, og ikkje attendeskodande.