Skilnad mellom versjonar av «Kjenneord»
Inkje endringssamandrag |
Inkje endringssamandrag |
||
| (3 mellomversjonar av den same brukaren er ikkje viste) | |||
| Line 1: | Line 1: | ||
'''Kjenneord''' eller ''artiklar'' er ei [[ordklassa]] med ord og endingar som fortel um eit [[namnord]] er bunde eller ubunde. Stundom kann namnordet vanta og kjenneordet stå til berre eit [[lagord]]. | '''Kjenneord''' eller ''artiklar'' er ei [[ordklassa]] med ord og endingar som fortel um eit [[namnord]] er bunde eller ubunde, d.e. kva [[kjenne]] eller binding det hev. Stundom kann namnordet vanta og kjenneordet stå til berre eit [[lagord]]. | ||
Kjenneord vert au rekna for å høyra [[varaord]]i (eller ''determinativi'') til. | |||
==Ubundne kjenneord== | ==Ubundne kjenneord== | ||
Dei ubundne kjenneordi finst berre i ein[[tal]] og fylgjer [[kyn]]et åt [[namnord]]et: '''ein''' i hannkyn, '''ei''' i hokyn og '''eit''' i inkjekyn. Dette er ei [[ | Dei ubundne kjenneordi finst berre i ein[[tal]] og fylgjer [[kyn]]et åt [[namnord]]et: '''ein''' i hannkyn, '''ei''' i hokyn og '''eit''' i inkjekyn. Dette er ei u[[tyngd]] utgåva av [[talord]]et ''éin (éi, eitt)''. | ||
==Bundne kjenneord== | ==Bundne kjenneord== | ||
| Line 8: | Line 10: | ||
===Fyresette=== | ===Fyresette=== | ||
Dei fyresette bundne kjenneordi fylgjer [[kyn]]et og [[tal]]et åt [[namnord]]et: i eintal '''den''' i hann- og hokyn, '''det''' i inkjekyn; i mangtal '''dei''' i alle kyn. Dette er ei [[ | Dei fyresette bundne kjenneordi fylgjer [[kyn]]et og [[tal]]et åt [[namnord]]et: i eintal '''den''' i hann- og hokyn, '''det''' i inkjekyn; i mangtal '''dei''' i alle kyn. Dette er ei u[[tyngd]] utgåva av [[varaord]]et ''den (det, dei)''. | ||
===Etterhengde=== | ===Etterhengde=== | ||
| Line 16: | Line 18: | ||
Fyresett bunde kjenneord vert einast nytta fyre [[lagord]] – med eller utan [[namnord]]. Oftast hev namnordet au etterhengt kjenneord i dette tilfellet: '''''Det''' gamle hus'''et'''''. | Fyresett bunde kjenneord vert einast nytta fyre [[lagord]] – med eller utan [[namnord]]. Oftast hev namnordet au etterhengt kjenneord i dette tilfellet: '''''Det''' gamle hus'''et'''''. | ||
Stundom kann lagord + namnord vera utan fyresett kjenneord. Ved ei rad lagord er dette regelen, soleis: ''fyrste gong'''en''', galne sid'''a''', fyrre vìk'''a''', heile dag'''en''', største lùt'''en''''' og liknande. | Stundom kann lagord + namnord vera utan fyresett kjenneord. Ved ei rad lagord er dette regelen, soleis: ''fyrste gong'''en''', galne sid'''a''', fyrre vìk'''a''', heile dag'''en''', største lùt'''en''''' og liknande. Legg au merke til skilnaden i tyding millom «Eg sat i grøne graset» ''(d.e. eg sat i graset, og graset er som kjent grønt)'' og «Eg sat i det grøne graset» ''(d.e. eg sat i graset som var grønt, ikkje det som er blått)''. | ||
Siste versjonen frå 4. juni 2010 kl. 18:35
Kjenneord eller artiklar er ei ordklassa med ord og endingar som fortel um eit namnord er bunde eller ubunde, d.e. kva kjenne eller binding det hev. Stundom kann namnordet vanta og kjenneordet stå til berre eit lagord.
Kjenneord vert au rekna for å høyra varaordi (eller determinativi) til.
Ubundne kjenneord
Dei ubundne kjenneordi finst berre i eintal og fylgjer kynet åt namnordet: ein i hannkyn, ei i hokyn og eit i inkjekyn. Dette er ei utyngd utgåva av talordet éin (éi, eitt).
Bundne kjenneord
Bundne kjenneord finst i tvo gruppor: fyresette og etterhengde.
Fyresette
Dei fyresette bundne kjenneordi fylgjer kynet og talet åt namnordet: i eintal den i hann- og hokyn, det i inkjekyn; i mangtal dei i alle kyn. Dette er ei utyngd utgåva av varaordet den (det, dei).
Etterhengde
Dei etterhengde bundne kjenneordi er endingar til namnordi som i mange tilfelle er samansmelte med stomn- eller mangtalsendingi. Formene i eintal er -en i hannkyn, -i i sterkt hokyn, -a i linnt hokyn, -et i sterkt inkjekyn og -at i linnt inkjekyn; i mangtal er dei vanlegaste formene -ane i hannkyn, -ene i sterkt hokyn, -one i linnt hokyn, -i i sterkt inkjekyn og -o i linnt inkjekyn. Sjå nøgnare um desse endingane under bøygjingi av namnord.
Bruk
Fyresett bunde kjenneord vert einast nytta fyre lagord – med eller utan namnord. Oftast hev namnordet au etterhengt kjenneord i dette tilfellet: Det gamle huset.
Stundom kann lagord + namnord vera utan fyresett kjenneord. Ved ei rad lagord er dette regelen, soleis: fyrste gongen, galne sida, fyrre vìka, heile dagen, største lùten og liknande. Legg au merke til skilnaden i tyding millom «Eg sat i grøne graset» (d.e. eg sat i graset, og graset er som kjent grønt) og «Eg sat i det grøne graset» (d.e. eg sat i graset som var grønt, ikkje det som er blått).