Skilnad mellom versjonar av «Framlegg til høgnorsk stavnad (ortografi)»

Frå Mållekken
Hopp til navigering Hopp til søk
Inkje endringssamandrag
 
(16 mellomliggjande versjonar av 2 brukarar er ikkje viste)
Line 11: Line 11:
===== Hankyn =====
===== Hankyn =====


====== Fleirtal på ''-er'' (''-jer'') ======
====== 1. Fleirtal på <i>-er</i> ======
 
1. Desse hev fleirtal på ''-er'':
<ol type="a">
<ol type="a">
<li>Ord på ''-nad'' (sg. ''skilnad'' : pl. ''skilnader'' t.d.)</li>
<li>Ord på ''-nad'' (sg. ''skilnad'' : pl. ''skilnader'' t.d.)</li>
Line 21: Line 19:
</ol>
</ol>


::''brest, byl'' (vindkast), ''gjest, gris, kvist, led'', (med)''lem, lest'' (rommål), ''lit, lut, mun'', (mat)''rett'', ''saud, sed'' (''†sid''), ''stad, styl'' (stylk, sjå der), ''ven''.
{| class="wikitable"
:::'''Mrk. 1: Sameleis ''lekk, løk, verk, vev'''''
|-
:::Mrk. 2: Sameleis ibuarnamn som (sel)''bygg'', ''døl'', ''egd'' (frå Agder), fyrd (frå Fjordane), ''ryg'' (rogalending), ''sygn'' (sogning), ''tele'' (teledøl), (vag)''vær'' (frå Vågå)
! Ord !! Tyding !! Merknad
:::Mrk. 3: ''døl'' (ikkje sj.), ''gris, veg'' hev stundom fleirtal på ''-ar'', men ikkje tilrådeleg her.
|-
:::'''Mrk. 4: Valfridom for ''hyl'' (pl. ''hyler ~ hyljar''), eller berre ''-er''?'''
|brest || ||
|-
|byl || 'vindkast' ||
|-
|gjest || ||
|-
|gong || || Aasen m. (og f.) "Fleertal deels Gonger, deels afvig. Gongor" osb.
|-
|gris || ||
|-
|kvist || ||
|-
|led || '(kne-)' || = †<i>lid</i>. Aasen <i>Lid</i>
|-
|lem || '(med)-' || /é/ ~ /è/(?)= †<i>lim</i>. Aasen <i>Lim</i>
|-
|leist || '(hose-)' ||
|-
|lest || 'rommål' || GM. hev "m. (og f.)". Gn. f.
|-
|lit || || /ì/
|-
|lut || || /ù/
|-
|mun || || /ù/
|-
|rett || /é/ '(mat)-' ||
|-
|saud || ||
|-
|sed || || /é/ = †<i>sid</i>. Aasen <i>Sed</i>
|-
|stad || || 
|-
|styl || || /ỳ/ jf. <i>stylk</i>
|-
|ven || || /é/ ~ /è/(?) = †<i>vin</i>. Aasen <i>vin</i>
|-
|vev || '(-stol)' ||
|}
 
 
:Mrk. 1: Sameleis ibuarnamn som (sel)''bygg'', ''dane'', ''døl'', ''egd(e)'' (frå Agder), ''fyrd(e)'' (frå Fjordane), ''kvem'' (frå Kvam), ''kvæn'', sg. ''*ryg'' : pl. ''ryger'' (rogalending), ''sygn'' (sogning), ''tele'' (teledøl), ''vikje'', (vag)''vær'' (frå Vågå)
:'''Mrk. 2: Valfridom for ''hyl'' (pl. ''hyler ~ hyljar''), eller berre ''-er''?'''


2. Desse hev fleirtal på ''-jer'':
====== 2. Fleirtal på <i>-jer</i> ======
:''bekk, belg, benk, dregg'' (lite anker), ''dreng, drykk, flekk, gong, hegg, klegg, legg, nekk'' (reinkalv), ''rygg, rykk, sekk, serk, skjeng'' (breid stripa), ''skjenk'' (drykk(jevaror)), ''sleng, stegg, streng, '''stylk''', '''styng''', svelg, vegg, veik, veng, øyk.''
{| class="wikitable"
|-
! Ord !! Tyding !! Merknad
|-
|bekk || || Tvo ulike ord, både pl. <i>-jer</i>. Eine truleg skyldt <i>benk</i>, jf. gn. II <i>bekkr</i>.
|-
|belg || ||
|-
|benk || ||
|-
|bygg || || = <i>byggje</i> m. Einast i sms. (<i>sel-</i> t.d.)
|-
|dregg || 'lite anker' ||
|-
|dreng || ||
|-
|drykk || || Aasen: uppf. av fl. <i>-jer</i> berre i tyd. 2. Noko bakvend uppf.
|-
|flekk || ||
|-
|hegg || ||
|-
|klegg || ||
|-
|legg || ||
|-
|nekk || 'reinkalv' ||
|-
|nykk || 'vassvette' || Pl. sj. bruka. Gn. <i>nykr</i>, pl. <i>nykrar</i>
|-
|rygg || ||
|-
|rykk || ||
|-
|sekk || ||
|-
|serk || ||
|-
|skjeng || 'breid stripa' ||
|-
|skjenk || || (drykk(jevaror)) Aasen: "Fleertal hedder egentl. Skjenkjer, men kommer sjelden til Brug"
|-
|sleng || ||
|-
|stegg || ||
|-
|streng || ||
|-
|'''stylk''' || || /ỳ/ jf. <i>styl</i>
|-
|'''styng''' || 'i saum; verk' ||
|-
|svelg || || Aasen: "Fleertal vaklende, egentlig Svelgjer."
|-
|vegg || ||
|-
|veik || ||
|-
|verk || '(hug)-' || Ikkje i alle smh. er fleirtal brukande.
|-
|veng || || = <i>vengja</i> f. Aasen: "Tildeels med Fl. Vengjer". Gn. <i>vængr</i>, jf. skrivemåten av <i>seng</i>.
|-
|øyk || ||
|}


:Mrk. 1: Desse hev j-innskot i sms. (''drykkjevaror'' t.d.)
:Mrk. 1: Desse hev j-innskot i sms. (<i>drykkjevaror</i> t.d.)
:'''Mrk. 2: Desse hev j-innskot i fleirtal (''drengjer, ''drykkjer'' t.d.)'''
:Mrk. 2: Aasen (1873): Fleirtal av <i>lekk</i> (gn. <i>(h)lekkr</i>) unemnt; <i>løk</i> (gn. <i>lœkr</i>) "Nogle St. med Fl. Løkjer"; <i>gong</i> "m. (og f.)" og ymsande fleirtal.  GM. hev <i>brag</i> m. 'lag; den beste alderen', pl. <i>-er</i>.
:'''Mrk. 3: Sg. ''svelg'' : pl. ''svelger'' i alle tydingar eller berre i tydingi 'slurk'?'''
:Mrk. 3: Attåt kjem ibuarnamn som <i>rygjer</i> plur. tant., jf. <i>sygner, trønder</i>. Formi <i>ryger</i> fell ut.


====== Einstaka ord ======
====== Einstaka ord ======
Line 50: Line 154:


===== Hokyn =====
===== Hokyn =====
1. B. sg. endar på ''-i'' (''saki'' t.d.), jf. b. pl. inkjekyn. '''Valfridom millom ''-a'' og ''-i''?'''
1. B. sg. endar på ''-i'' (''saki'' t.d.), jf. b. pl. inkjekyn.
::Mrk.: Ikkje valfridom millom ''-a'' og ''-i''.


2. Linne hokyn:
2. Linne hokyn:
<ol type="a">
<ol type="a">
<li>Ub. sg. endar på <i>-a</i> (ei <i>vika</i> t.d.). '''Valfridom millom ''-e'' og ''-a''?'''</li>
<li>Ub. sg. endar på <i>-a</i> ~ <i>-e</i> (ei <i>vika</i> ~ <i>vike</i> t.d.). Ub. sg. <i>-a</i> er likevel uppslagsform. </li>
<li>Pl. endar på <i>-or</i> (<i>vikor</i> t.d.). '''Valfridom millom ''-er'' og ''-or''?'''</li>
::Mrk. 1: Formi b. sg. <i>-o</i> (den <i>viko</i> t.d.) ikkje innteki.
::Mrk. 2: Merk at former som ub. sg. <i>vike</i> ikkje skal ha palatal uttala.
<li>Pl. endar på <i>-or</i> (<i>vikor</i> t.d.).
::Mrk.: Ikkje valfridom millom ''-er'' og ''-or''.
</ol>
</ol>


3. Ord på ''-ing'' (''sanning'' t.d.) hev fleirtal på ''-ar''.
3. Ord på ''-ing'' (''sanning'' t.d.) hev fleirtal på ''-ar''.


4. Sameleis einstaka ord som:
====== 4. Fleirtal på ''-ar'' ======
''brik'' ((båt)rekkja), ''elv, erm, heid, helg, herd, kleiv, kvern, merr, mjødm, myr, møy, reim'', (båt)''rip, rim'' (fjøl i grind), ''røy, røyr'' (svange), ''røys, sild, spik, vik, øks, ørn, øy.''
{| class="wikitable"
|-
! Ord !! Merknad
|-
|brik ||
|-
|elv ||
|-
|erm ||
|-
|flis ||
|-
|geil ||
|-
|gimber || /ì/
|-
|greip ||
|-
|grind ||
|-
|gyger || /ỳ/
|-
|heid ||
|-
|helg ||
|-
|herd ||
|-
|hind || /ì/ Aasen (1873): "Fl. tildeels Hindar", GM. "pl. òg hindar"
|-
|hit ||
|-
|kleiv ||
|-
|kvern ||
|-
|lever || Aasen <i>Livr, Liver</i>
|-
|merr ||
|-
|mjødm ||
|-
|myr ||
|-
|møy ||
|-
|'''næver''' || pl. <i>nævrar</i> GM. <i>never</i>
|-
|onder || /ò/ pl. <i>ondrar</i>
|-
|reim ||
|-
|rim || /ì/
|-
|rip || = <i>ripa</i> f.
|-
|røy || Aasen (1873) "Fl. Røyar?"
|-
|røys ||
|-
|sild ||
|-
|sen || '''/é/''' Aasen <i>Sin</i>
|-
|spik ||
|-
|svill || /ì/
|-
|sæter || pl. <i>sætrar</i>
|-
|vik ||
|-
|vinster || /ì/ pl. <i>vinstrar</i>
|-
|øks ||
|-
|øy ||
|-
|øyr ||
|-
|år || (blod-) Aasen <i>Aader</i> (<i>Aadr</i>)
|-
|år || (båt-) Aasen <i>Aar</i>
|}
 
:Mrk. 1: GM. hev attåt pl. <i>-er</i> til <i>flis, greip, geil, år</i> (båt-), <i>år</i> (blod-), <i>svill</i>. Aasen berre <i>-ar</i>.
:Mrk. 2: GM. og Aasen hev <i>meis</i> m. el. f. 'vidjekorg', GM. pl. <i>-ar</i>. Lyt vera m.
:Mrk. 3: GM. hev "ørn f. (m.) (pl. ørnar)", Aasen hev "Ørn, m. (f.) [...] Kjønnet er vaklende, paa enkelte Steder Neutrum, med mere almindelig Femin. (ei Ørn). Saaledes også Ørna, f."
:Mrk. 4: GM hev "byrd (`y) f. (pl. byrder og byrdar)", Aasen fører upp ei form <i>byrd</i> f. og ei form <i>byrd</i> m. Er det tala um ulike ord?
 
====== 5. Fleirtal på ''-jar'' ======
{| class="wikitable"
|-
! Ord !! Merknad
|-
|egg ||
|-
|eng ||
|-
|fit || /ì/
|-
|hes || = <i>hesja</i> f.
|-
|il || /ì/
|-
|'''klyv''' || /ỳ/ GM. = <i>kløv</i>
|-
|skjel ||
|-
|vid || /ì/ = <i>vidja</i> f.
|}


:Mrk.: Sameleis 1. ''flis, geil, greip, grind, hind, hit'' (skinnsekk), ''sen'' (= ''sena'' f.), ''svill, øyr'', (blod)''år, år'' (i båt); sume havde alt tidleg valfri ''-er''. Og 2. ''byrd, gimber, gyger, lever, never,  sæter.''
:Mrk. 1: GM. hev attåt pl. <i>-er</i> til <i>egg, eng, kløv</i> (d.e. <i>klyv</i>) og <i>skjel</i>. Aasen berre <i>-jar</i>.
:Mrk. 2: I sms. brukaren ein <i>hesje-</i> til <i>hes</i> (''hesjestaur'' t.d.). Jf. <i>hesja</i> f., <i>vidja</i> f. Gjeld truleg andre òg.
:Mrk. 3: GM. hev pl. <i>-jar ~ -er</i> til <i>fles</i> f. og <i>-jar</i> til <i>dys</i> f. <i>Dys</i> og pl. av <i>fles</i> vantar hjå Aasen.
:Mrk. 4: <i>seng</i> : <i> sengjer (sengjar)</i>.


5. Desse hev fleirtal på ''-jar'' (''hesjar'' t.d.):
''hes, il, vid'' (= ''vidja'')
:Mrk. 1: Sameleis ''dys'', (kniv)''egg, eng, fit, fles, kløv'' (klỳv?), ''skjel''; sume av desse havde alt tidleg valfri ''-er''.  '''andre?'''
:Mrk. 2: Sms. fær innskoten ''je'' (''hesjestaur'' t.d.). '''Jamt?'''


6. Lån-/framandord på ''-a'' vert bøygde soleis:
6. Lån-/framandord på ''-a'' vert bøygde soleis:
<ol type="a">
<ol type="a">
<li>ei ''diva'' : den ''divai'' (flest alle gjeng soleis)</li>
<li>ei ''diva'' : den ''divai'' (flest alle gjeng soleis). Sterk bøygjing. </li>
<li>ei ''mamma'' : den ''mamma'' (pl. ''mammor'')</li>
<li>ei ''mamma'' : den ''mamma'' (pl. ''mammor''). Linn bøygjing. </li>
<li>'''ei ''avis'' : den ''avisa'' (pl. ''avisor'')'''</li>
<li>'''ei ''avis'' : den ''avisa'' (pl. ''avisor'')'''.</li>
</ol>
</ol>
::'''Mrk.: Som ''avis'' gjeng ''morell'', [fyll ut]'''
::'''Mrk.: Som ''avis'' gjeng ''kanon'', ''maskin'', ''morell'', ''potet'', [fyll ut]'''


===== Inkjekyn =====
===== Inkjekyn =====
1. B. pl. endar på ''-i'' (''husi'' t.d.). '''Valfridom millom ''-a'' og ''-i''?'''
====== 1. Ålment ======
1. Pl. bund. endar på ''-i'' (''husi'' t.d.). '''Valfridom millom ''-a'' og ''-i''?'''


2. Sg. ''barn'' : pl. ''born'' er eit sertilfelle (u-ljodbrigde i fleirtal). Sg. ''land'' : pl. ''lond'', sg. ''vatn'' : pl. ''votn'' osb. er ikkje brukande.
2. Sg. ''barn'' : pl. ''born'' er eit sertilfelle (u-ljodbrigde i fleirtal). Fleirtalsformer som ''lond'' og ''votn'' osb. er gjengne or skriftlegt bruk no.
:'''Mogeleg uppføring i ordlista kann likevel vera:'''
:'''Mogeleg uppføring i ordlista kann likevel vera:'''
::'''born''' n. pl. ''born''
::'''born''' n. pl. ''born''
Line 87: Line 305:
::'''†votn''' pl. av ''vatn''
::'''†votn''' pl. av ''vatn''


3. Som b. og ub. sg. ''auga'' (men sjå mrk. 3) : b. og ub. pl. ''augo'' gjeng:
3. Lån-/framandord
''eista, hjarta, hyrna, noda, nyra, nysta, okla, øyra''.
Lån-/framandord på ''-a'' fær pl. bund. på ''-ai'' (''tema'' : ''temaet'' : ''tema'' : ''temai'' t.d.).'''
 
Lån-/framandord på ''-ium'' fær bøygjingi <i>medium : mediet : medium : medii</i>.
 
Lån-/framandord på på ''-us'' fær bøygjingi <i>tempus : tempuset : tempus : tempusi</i> eller <i>tempus : tempuset : tempora : temporai /-ra-i/</i>.


:Mrk. 1: Desse enda i gamalnorsk på ''-na'' i gen. pl. (på ''-a'' i gen. sg. ). I sms. endar difor serleg ''auga'' og ''høyra'' på ''-ne'' (''augnebil, øyrnelag'' t.d.), sj. ''nyra''. '''Spursmålet er um det skal fastsetjast éin stavnad her.'''
====== 2. Linne inkjekyn ======
:'''Mrk. 2: Samansetjingsform av ''vindauga'' lyt vera ''vindaug.'' (''vindaugruta'' t.d.)'''
:'''Mrk. 3: B. sg. kann eller skal enda på ''-at'' (''hjartat'', jf. ''huset'')'''
:Mrk. 4: '''''Hyrna'' kann vera hokyn.''' ''Nyra, okla'' kann ikkje vera hokyn.  


'''4. Lån-/framandord på ''-a'' fær b. pl. på ''-ai'' (''tema'' : ''temaet'' : ''tema'' : ''temai'' t.d.).'''
 
{| class="wikitable"
|-
! Sg. (u)bund. !! Pl. (u)bund.
|-
|auga || augo
|-
|eista || eisto
|-
|hjarta || hjarto
|-
|noda || nodo
|-
|nyra || nyro
|-
|okla || oklo
|-
|øyra || øyro
|-
|nysta || nysto
|}
 
:Mrk. 1: Aasen vantar uppføring av pl. av sg. <i>eista</i> og <i>noda</i>.
:Mrk. 2: Gamalnorsk <i>*nysta</i> : <i>*nysto</i> vantar.
:Mrk. 3: Bøygjingi sg. bund. <i>-a</i> (ikkje <i>-at</i>) fylgjer Indrebø.
:Mrk. 4: <i>Hyrna</i> er inkjekyn hjå Indrebø, hokyn hjå Aasen og i gamalnorsk. Attåt kjem <i>hyrne</i> n.
:Mrk. 5: Linne inkjekyn enda i gamalnorsk på <i>-na</i> i gen. pl. (på <i>-a</i> i gen. sg.). I sms. endar no vanlegvis <i>auga</i> og stundom <i>øyra</i> på <i>-ne</i> (<i>augnebil, øyrnelag</i> t.d.), sj. <i>nyra</i>.
:Mrk. 6: For seg kjem samansetjingsformi <i>vindaug-</i> (<i>vindaugruta</i> t.d.).


==== Lagord ====
==== Lagord ====
Line 103: Line 349:


:*''låg'' : ''lægre'' : ''lægst''
:*''låg'' : ''lægre'' : ''lægst''
:*''små'' : ''smærre'' : ''smæst''
:*''små'' : ''smærre'' ~ ''mindre'' : ''smæst'' ~ ''minst''
:*'''''[fyll ut]'''''
:*'''''[fyll ut]'''''


Line 111: Line 357:
:*''liten'' : ''liti'' : ''lite'' : ''småe''
:*''liten'' : ''liti'' : ''lite'' : ''småe''


:'''Mrk. 1: Er det undantak for lånord (frå tysk)?'''
:'''Mrk. 1: Undantak for lånord (frå tysk)'''. T.d. ''Han tala gebrokke'''nt'''''.
:'''Mrk. 2: Skal det opnast for hokyn ''opa''?'''
:Mrk. 2: Hokyn ''opa'' vert ikkje innteki.


==== Varaord ====
==== Varaord ====
Line 136: Line 382:
| ingen || ingi || noko || ingi
| ingen || ingi || noko || ingi
|}
|}
:'''Mrk.: ''onnor, eikor, nokor, ingi'' jamvel i a-mål-.'''


==== Talord ====
==== Talord ====
Line 151: Line 396:
#Nemneform er <i>-a</i>
#Nemneform er <i>-a</i>
#Refleksivform er <i>-st</i>
#Refleksivform er <i>-st</i>
#'''Som hjelpeverb kann stuttformene ''ha'' og ''la'' av ''hava'' og ''lata'' brukast'''
#'''Jamt valdfridom millom ''hava'' og ''ha'', ikkje berre når hjelpeverb.'''


===== Linne gjerningsord =====
===== Linne gjerningsord =====
Line 167: Line 412:
p s t''. Etter ''l n r'' kann det ymsa, men oftast ''-de ''etter ''r'', ''-te'' etter ''l n''.
p s t''. Etter ''l n r'' kann det ymsa, men oftast ''-de ''etter ''r'', ''-te'' etter ''l n''.


2. '''Som ''forklara'' : ''forklarer'' : ''forklarde' : (hev) ''forklart'' gjeng '''1.''' ''klara'' '''''[fyll ut]'''''
2. '''Som ''forklara'' : ''forklarer'' : ''forklarde'' : (hev) ''forklart'' gjeng ''klara'' [fyll ut]'''
og '''2.''' Gjerningsord på ''-era'' (''studera'' t.d.).'''


3. Som ''meina'' : ''meiner'' : ''meinte'' : (hev) ''meint'' gjeng ''låna'' '''''[fyll ut]'''''
'''3. Gjerningsord på ''-era'' (''studera'' t.d.) soleis: ''-era'' : ''-erar'' : ''-erte'' : ''-ert'''''


4. Som ''suga'' : ''sug'' : ''dugde'' : (hev) ''sugt'' gjeng ''duga'', ''tora'' '''''[fyll ut]'''''
4. Som ''meina'' : ''meiner'' : ''meinte'' : (hev) ''meint'' gjeng ''låna'' '''''[fyll ut]'''''
 
5. Som ''suga'' : ''sug'' : ''dugde'' : (hev) ''sugt'' gjeng ''duga'', ''tora'' '''''[fyll ut]'''''
:Mrk.: ''aga'' : †''ager'' : †''agde'' : (hev) †''agt''
:Mrk.: ''aga'' : †''ager'' : †''agde'' : (hev) †''agt''


5. Einstaka bøygjingar:
5. Einstaka bøygjingar:
*''segja'' : ''segjer'' : '''''sagde''''' : '''sagt''
*''segja'' : ''segjer'' : '''''sagde''''' : ''sagt''
*''hava'' : ''hev'' : '''''havde''''' : ''havt''
*''hava'' ~ ''ha'': ''hev'' : ''hadde'' (jf. Aasen NO) : ''havt''; ''havd'' : ''havt'' : ''havde''
::Mrk. 1: Men jamt (fyre)'''havde''' : (hev) '''-havt''
::Mrk. 2: Sup./part. <i>havt</i> er vanlegare enn pret. <i>havde</i>
::Mrk. 3: <i>ha</i> kann brukast i samansette gjerningsord, t.d. <i>skulde <b>ha</b> havt</i>


====== 3. klassa (kasta) ======
====== 3. klassa (kasta) ======
Line 189: Line 432:
===== Ålment =====
===== Ålment =====
#Nemneform hev jamt langformer ('''taka, beda'' osb.)
#Nemneform hev jamt langformer ('''taka, beda'' osb.)
#''Gå'' og ''stå'' hev eigne uppføringat attåt ''ganga'' og ''standa''
#''Gå'' og ''stå'' hev eigne uppføringar attåt ''ganga'' og ''standa''
#Sterke gjerningsord vantar ending i pres. (''†-er'' < gn. ''-r'')
#Sterke gjerningsord vantar ending i pres. (''†-er'' < gn. ''-r'')
#Nemneformer skal ha ''jo'' og ''ju'' og ikkje ''y'', d.e. skjota, bjoda, fljuga osb.
#Nemneformer skal ha ''jo'' og ''ju'' og ikkje ''y'', d.e. skjota, bjoda, fljuga osb.
Line 198: Line 441:
*''statt'' (''standa'')
*''statt'' (''standa'')
*''haldt'' (''halda'')
*''haldt'' (''halda'')
*''bitt'' (''binda'')
*''vitt'' (''vinda'')
*''stikk'' (''stinga'')
2. Einstaka bøygjingar:
2. Einstaka bøygjingar:
*''sjå'' : ''sér'' : ''såg'' : (hev) '''''sett'''''
*''sjå'' : ''ser'' (/sér/) : ''såg'' : (hev) ''sétt''; ''sédd'' : ''sétt'' : ''sédde''. Jf. ''sett'' av ''setja''
*''heita'' : ''heiter'' : '''''heitte''''' : ''heitt''
*''heita'' : ''heiter'' : '''''heitte''''' : ''heitt''


Line 226: Line 473:
''bløgga'' (~ ''blodga''), ''vrikka'' (< ''vridka''), ''bryllaup'' (~ ''brudlaup''), ''vassa'' (< ''vadsa''),  '''''[fyll ut]'''''
''bløgga'' (~ ''blodga''), ''vrikka'' (< ''vridka''), ''bryllaup'' (~ ''brudlaup''), ''vassa'' (< ''vadsa''),  '''''[fyll ut]'''''
:'''Merk serleg tilfelle som ''gnika'' ~ ''gnikka'' < ''gnidka''.'''
:'''Merk serleg tilfelle som ''gnika'' ~ ''gnikka'' < ''gnidka''.'''
'''3. Apokopera (eller kva me skal kalla deim) former som ''ski'' f. lyt hava sideform ''skida'', ikkje *''skid''.'''
'''3. Stuttformer som (ved)''ski'' f. skal vika for ''skida'' (GR ''skie'', BM ''ski'' ~ ''skie''). Men ''skid''f. (stav).


=== Einstaka ord 1 ===
=== Einstaka ord 1 ===
Line 250: Line 497:
*†'''sid''' sjå ''sed''
*†'''sid''' sjå ''sed''
*†'''vin''' sjå ''ven''
*†'''vin''' sjå ''ven''
*†'''korleides''' sjå ''korleis'' (men ''sjøleides'' osb.)
*†'''korleides''' sjå ''korleis'' osb. (men ''sjøleides'' osb.)
*'''koss''' (lite bruka) sjå ''korleis''
*'''koss''' (lite bruka) sjå ''korleis''
*†'''soleies''' sjå ''soleis''
*'''onnorleis''' ~ '''annleis'''


=== Skriving av framandord ===
=== Skriving av framandord ===
Line 258: Line 505:
::Mrk: Her vik stavnaden frå Indrebø.
::Mrk: Her vik stavnaden frå Indrebø.
*Latin ''-tion, -sion'' vert skriven ''-sjon'' (d.e. ''preposisjon'', ikkje ''præposition'')
*Latin ''-tion, -sion'' vert skriven ''-sjon'' (d.e. ''preposisjon'', ikkje ''præposition'')
== Skilnader millom Indrebø og Hægstad (Aasen)==
=== Sjølvljodi (vokalane)===
''e'' ~ ''æ'':
:''bilæte, fornæm, embætte, embætts-, græsk'' – soleis Hægstad (Aasen)
:''repræsentera'' (framandord) – Hægstad (ikkje normert)
''i'' ~ ''e'':
:''bil'' (n.), ''grip'' (n.) –
''y'' eller ''ø'':
:''mynster'' – soleis Hægstad (Aasen)
''o'' ~ ''u'':
:?
''o'' ~ ''å'':
:''orsak'' (f.) i tydingi ‘grunn’ – Hægstad (Aasen)
''Tviljodi'':
:Ingi avvik frå Hægstad (Aasen)?
=== Medljodi (konsontantane) ===
''gt'' – ''kt'':
:''ekte, makt'' – her fylgjer han 1917-rettskrivingi
''Dobbelkonsonant'':
:Adj. på ''-all'' > ''al'': ''gamal'' - her fylgjer han 1917-rettskrivingi
''Daud d'' og ''t'':
:Ingi avvik frå Hægstad (Aasen)?
''j'' etter ''g'' og ''k'':
:Aasen: Merke (el Merkje), Stykke (el Stykkje); Indrebø: merkje - merki, stykkje – stykki
''veggjer'' – Aasen/Hægstad

Siste versjonen frå 27. desember 2021 kl. 12:13

Grunnlaget for ein høgnorsk stavnad lyt vera Norsk målsoga (G. Indrebø) (https://www.nb.no/items/229c27cd85274123b33963bffaae8e8f?page=5).


Forklaring:

  • Serlege dryftingsemne er merkte med tjukk skrift
  • Ikkje fullførde upplistingar av ord/uferduge gjeremål er merkte [fyll ut]


Formverk

Namnord

Hankyn
1. Fleirtal på -er
  1. Ord på -nad (sg. skilnad : pl. skilnader t.d.)
  2. Lån-/framandord på -a (sg. sofa : pl. sofaer t.d.)
  3. Einstaka ord som grad [fyll ut]
  4. Ord som:
Ord Tyding Merknad
brest
byl 'vindkast'
gjest
gong Aasen m. (og f.) "Fleertal deels Gonger, deels afvig. Gongor" osb.
gris
kvist
led '(kne-)' = †lid. Aasen Lid
lem '(med)-' /é/ ~ /è/(?)= †lim. Aasen Lim
leist '(hose-)'
lest 'rommål' GM. hev "m. (og f.)". Gn. f.
lit /ì/
lut /ù/
mun /ù/
rett /é/ '(mat)-'
saud
sed /é/ = †sid. Aasen Sed
stad
styl /ỳ/ jf. stylk
ven /é/ ~ /è/(?) = †vin. Aasen vin
vev '(-stol)'


Mrk. 1: Sameleis ibuarnamn som (sel)bygg, dane, døl, egd(e) (frå Agder), fyrd(e) (frå Fjordane), kvem (frå Kvam), kvæn, sg. *ryg : pl. ryger (rogalending), sygn (sogning), tele (teledøl), vikje, (vag)vær (frå Vågå)
Mrk. 2: Valfridom for hyl (pl. hyler ~ hyljar), eller berre -er?
2. Fleirtal på -jer
Ord Tyding Merknad
bekk Tvo ulike ord, både pl. -jer. Eine truleg skyldt benk, jf. gn. II bekkr.
belg
benk
bygg = byggje m. Einast i sms. (sel- t.d.)
dregg 'lite anker'
dreng
drykk Aasen: uppf. av fl. -jer berre i tyd. 2. Noko bakvend uppf.
flekk
hegg
klegg
legg
nekk 'reinkalv'
nykk 'vassvette' Pl. sj. bruka. Gn. nykr, pl. nykrar
rygg
rykk
sekk
serk
skjeng 'breid stripa'
skjenk (drykk(jevaror)) Aasen: "Fleertal hedder egentl. Skjenkjer, men kommer sjelden til Brug"
sleng
stegg
streng
stylk /ỳ/ jf. styl
styng 'i saum; verk'
svelg Aasen: "Fleertal vaklende, egentlig Svelgjer."
vegg
veik
verk '(hug)-' Ikkje i alle smh. er fleirtal brukande.
veng = vengja f. Aasen: "Tildeels med Fl. Vengjer". Gn. vængr, jf. skrivemåten av seng.
øyk
Mrk. 1: Desse hev j-innskot i sms. (drykkjevaror t.d.)
Mrk. 2: Aasen (1873): Fleirtal av lekk (gn. (h)lekkr) unemnt; løk (gn. lœkr) "Nogle St. med Fl. Løkjer"; gong "m. (og f.)" og ymsande fleirtal. GM. hev brag m. 'lag; den beste alderen', pl. -er.
Mrk. 3: Attåt kjem ibuarnamn som rygjer plur. tant., jf. sygner, trønder. Formi ryger fell ut.
Einstaka ord
  • Som sg. sko (b. skoren) : pl. skor (b. skorne) gjeng ljå.
  • Som sg. ting (b. tingen) : pl. ting (b. tingi) gjeng feil.
Folkenamn på -an(ar) og -ar

1. På -an(ar) (afghan(ar)):

[fyll ut]
Mrk.: Undantak for hellen(ar).

2. På -ar (anglar t.d.):

[fyll ut]
Mrk.: Undantak for sg. bulgar, ungar.
Hokyn

1. B. sg. endar på -i (saki t.d.), jf. b. pl. inkjekyn.

Mrk.: Ikkje valfridom millom -a og -i.

2. Linne hokyn:

  1. Ub. sg. endar på -a ~ -e (ei vika ~ vike t.d.). Ub. sg. -a er likevel uppslagsform.
    2. Mrk. 1: Formi b. sg. -o (den viko t.d.) ikkje innteki.
    Mrk. 2: Merk at former som ub. sg. vike ikkje skal ha palatal uttala.
  2. Pl. endar på -or (vikor t.d.).
    Mrk.: Ikkje valfridom millom -er og -or.

3. Ord på -ing (sanning t.d.) hev fleirtal på -ar.

4. Fleirtal på -ar
Ord Merknad
brik
elv
erm
flis
geil
gimber /ì/
greip
grind
gyger /ỳ/
heid
helg
herd
hind /ì/ Aasen (1873): "Fl. tildeels Hindar", GM. "pl. òg hindar"
hit
kleiv
kvern
lever Aasen Livr, Liver
merr
mjødm
myr
møy
næver pl. nævrar GM. never
onder /ò/ pl. ondrar
reim
rim /ì/
rip = ripa f.
røy Aasen (1873) "Fl. Røyar?"
røys
sild
sen /é/ Aasen Sin
spik
svill /ì/
sæter pl. sætrar
vik
vinster /ì/ pl. vinstrar
øks
øy
øyr
år (blod-) Aasen Aader (Aadr)
år (båt-) Aasen Aar
Mrk. 1: GM. hev attåt pl. -er til flis, greip, geil, år (båt-), år (blod-), svill. Aasen berre -ar.
Mrk. 2: GM. og Aasen hev meis m. el. f. 'vidjekorg', GM. pl. -ar. Lyt vera m.
Mrk. 3: GM. hev "ørn f. (m.) (pl. ørnar)", Aasen hev "Ørn, m. (f.) [...] Kjønnet er vaklende, paa enkelte Steder Neutrum, med mere almindelig Femin. (ei Ørn). Saaledes også Ørna, f."
Mrk. 4: GM hev "byrd (`y) f. (pl. byrder og byrdar)", Aasen fører upp ei form byrd f. og ei form byrd m. Er det tala um ulike ord?
5. Fleirtal på -jar
Ord Merknad
egg
eng
fit /ì/
hes = hesja f.
il /ì/
klyv /ỳ/ GM. = kløv
skjel
vid /ì/ = vidja f.
Mrk. 1: GM. hev attåt pl. -er til egg, eng, kløv (d.e. klyv) og skjel. Aasen berre -jar.
Mrk. 2: I sms. brukaren ein hesje- til hes (hesjestaur t.d.). Jf. hesja f., vidja f. Gjeld truleg andre òg.
Mrk. 3: GM. hev pl. -jar ~ -er til fles f. og -jar til dys f. Dys og pl. av fles vantar hjå Aasen.
Mrk. 4: seng : sengjer (sengjar).


6. Lån-/framandord på -a vert bøygde soleis:

  1. ei diva : den divai (flest alle gjeng soleis). Sterk bøygjing.
  2. ei mamma : den mamma (pl. mammor). Linn bøygjing.
  3. ei avis : den avisa (pl. avisor).
Mrk.: Som avis gjeng kanon, maskin, morell, potet, [fyll ut]
Inkjekyn
1. Ålment

1. Pl. bund. endar på -i (husi t.d.). Valfridom millom -a og -i?

2. Sg. barn : pl. born er eit sertilfelle (u-ljodbrigde i fleirtal). Fleirtalsformer som lond og votn osb. er gjengne or skriftlegt bruk no.

Mogeleg uppføring i ordlista kann likevel vera:
born n. pl. born
vatn n.
†votn pl. av vatn

3. Lån-/framandord Lån-/framandord på -a fær pl. bund. på -ai (tema : temaet : tema : temai t.d.).

Lån-/framandord på -ium fær bøygjingi medium : mediet : medium : medii.

Lån-/framandord på på -us fær bøygjingi tempus : tempuset : tempus : tempusi eller tempus : tempuset : tempora : temporai /-ra-i/.

2. Linne inkjekyn
Sg. (u)bund. Pl. (u)bund.
auga augo
eista eisto
hjarta hjarto
noda nodo
nyra nyro
okla oklo
øyra øyro
nysta nysto
Mrk. 1: Aasen vantar uppføring av pl. av sg. eista og noda.
Mrk. 2: Gamalnorsk *nysta : *nysto vantar.
Mrk. 3: Bøygjingi sg. bund. -a (ikkje -at) fylgjer Indrebø.
Mrk. 4: Hyrna er inkjekyn hjå Indrebø, hokyn hjå Aasen og i gamalnorsk. Attåt kjem hyrne n.
Mrk. 5: Linne inkjekyn enda i gamalnorsk på -na i gen. pl. (på -a i gen. sg.). I sms. endar no vanlegvis auga og stundom øyra på -ne (augnebil, øyrnelag t.d.), sj. nyra.
Mrk. 6: For seg kjem samansetjingsformi vindaug- (vindaugruta t.d.).

Lagord

Gradbøygjing

Lagord vert gradbøygde anten 1. arm : armare : armast eller 2. lang : lengre : lengst. Som lang gjeng:

  • låg : lægre : lægst
  • små : smærre ~ mindre : smæst ~ minst
  • [fyll ut]
Lagord på -en
  • open : opi : ope : opne
  • liten : liti : lite : småe
Mrk. 1: Undantak for lånord (frå tysk). T.d. Han tala gebrokkent.
Mrk. 2: Hokyn opa vert ikkje innteki.

Varaord

Personlege
  • 3. sg. hankyn obj. er honom
  • 3. sg. hokyn obj. er henne
  • 3. pl. obj. er deim
Ubundne
hankyn hokyn inkjekyn fleirtal
annan onnor anna andre
einkvar ~ einkvan eikor eitkvart
nokon nokor noko nokre
ingen ingi noko ingi

Talord

  1. ein, tvo, tri, fire (†fjore), fem (†fim), seks, sju, åtte, ni(e), ti(e), elleve, tolv
  2. trettan, fjortan, femtan osb.
  3. tjuge
  4. hundrad, tusund ~ tusen
  5. fjorde (~ fjerde), sette (6.)

Gjerningsord

Ålment
  1. Nemneform er -a
  2. Refleksivform er -st
  3. Jamt valdfridom millom hava og ha, ikkje berre når hjelpeverb.
Linne gjerningsord

Linne gjerningsord hev tri klassor, d.e. velja-, døma- (hit høyrer duga osb.) og kasta-klassa.

[Laga eigi yversynlista: fyll ut]

1. klassa (velja)

Endingi i fortid er -de etter b d g m v og l n r, -te etter k p s t.

2. klassa (døma)

1. Endingi -de i fortid er bruka etter b d g m v, -te etter k p s t. Etter l n r kann det ymsa, men oftast -de etter r, -te etter l n.

2. Som forklara : forklarer : forklarde : (hev) forklart gjeng klara [fyll ut]

3. Gjerningsord på -era (studera t.d.) soleis: -era : -erar : -erte : -ert

4. Som meina : meiner : meinte : (hev) meint gjeng låna [fyll ut]

5. Som suga : sug : dugde : (hev) sugt gjeng duga, tora [fyll ut]

Mrk.: aga : †ager : †agde : (hev) †agt

5. Einstaka bøygjingar:

  • segja : segjer : sagde : sagt
  • hava ~ ha: hev : hadde (jf. Aasen NO) : havt; havd : havt : havde
3. klassa (kasta)
  1. Bjodeform endar på -a (kasta! : kasta : kastar : kasta : (hev) kasta).
  2. Som kasta gjeng lima [fyll ut]

Sterke gjerningsord

Ålment
  1. Nemneform hev jamt langformer ('taka, beda osb.)
  2. Gå og stå hev eigne uppføringar attåt ganga og standa
  3. Sterke gjerningsord vantar ending i pres. (†-er < gn. -r)
  4. Nemneformer skal ha jo og ju og ikkje y, d.e. skjota, bjoda, fljuga osb.
  5. Einstaka former: gjeva (†giva)

1. Serskilde bjodeformer:

  • gakk (ganga)
  • statt (standa)
  • haldt (halda)
  • bitt (binda)
  • vitt (vinda)
  • stikk (stinga)

2. Einstaka bøygjingar:

  • sjå : ser (/sér/) : såg : (hev) sétt; sédd : sétt : sédde. Jf. sett av setja
  • heita : heiter : heitte : heitt

Ljodverk

Innskoten j

1. Framhald av innskoten j framfyre ing etter g og k (t.d. byggjing til byggja)

2. Innskoten j i desse hokynsordi:

bryggja, krykkja, sleggja [fyll ut]

3. Innskoten j i:

  • Lagord og medord som hyggjeleg, styggjeleg, tekkjeleg [fyll ut]
  • Namnord på -eri som trykkjeri [fyll ut]
  • Sms. som bekkjefar [fyll ut] (eller vis til lista)
  • I sms. der innskoten j i fyrstelekken er eit framhald (t.d. ynskje- til ynskja v.)
  • I avl. der innskoten j i fyrstelekken er eit framhald (t.d. hengjar til hengja v.)

Stungen d

1. Refleks av stungen d vert jamt skriven, t.d. smidja f., svord n., stod f. v., tidt adv., urd f.

Mrk.: Indrebø hev supl. adj. sist for sidst. Det kann verka noko inkonsekvent, endå tilknytingi til sid- ikkje er like beint upp i dagen som til tid- for tidt.

2. Ljodsambandi dg, dk, dl, ds vert som oftast jamna til gg osb., soleis: bløgga (~ blodga), vrikka (< vridka), bryllaup (~ brudlaup), vassa (< vadsa), [fyll ut]

Merk serleg tilfelle som gnika ~ gnikka < gnidka.

3. Stuttformer som (ved)ski f. skal vika for skida (GR skie, BM ski ~ skie). Men skidf. (stav).

Einstaka ord 1

  • †ord skal førast upp i ordlista
  • ††ord skal ikkje førast upp i ordlista


a ~ †(†)å:

  • nam- ~ ††nåm-
Mrk.: Soleis namsmann, men likevel landnåm.
  • ran ~ ††rån
  • dråp (ikkje drap)
Mrk.: Formene med a er frå dansk skriftmålsuttala (/a/ og /å/ vart ofte ikkje skilde i skrift).

ø ~ †au:

  • løn f. ~ ††laun
  • brød n. ~ †braud

i ~ e:

  • frist m. ~ frest

Einstaka ord 2

  • †sid sjå sed
  • †vin sjå ven
  • †korleides sjå korleis osb. (men sjøleides osb.)
  • koss (lite bruka) sjå korleis
  • onnorleis ~ annleis

Skriving av framandord

  • Latin ae (~ æ) vert skriven e (d.e. president, ikkje præsident)
Mrk: Her vik stavnaden frå Indrebø.
  • Latin -tion, -sion vert skriven -sjon (d.e. preposisjon, ikkje præposition)

Skilnader millom Indrebø og Hægstad (Aasen)

Sjølvljodi (vokalane)

e ~ æ:

bilæte, fornæm, embætte, embætts-, græsk – soleis Hægstad (Aasen)
repræsentera (framandord) – Hægstad (ikkje normert)

i ~ e:

bil (n.), grip (n.) –

y eller ø:

mynster – soleis Hægstad (Aasen)

o ~ u:

?

o ~ å:

orsak (f.) i tydingi ‘grunn’ – Hægstad (Aasen)

Tviljodi:

Ingi avvik frå Hægstad (Aasen)?

Medljodi (konsontantane)

gt – kt:

ekte, makt – her fylgjer han 1917-rettskrivingi

Dobbelkonsonant:

Adj. på -all > al: gamal - her fylgjer han 1917-rettskrivingi

Daud d og t:

Ingi avvik frå Hægstad (Aasen)?

j etter g og k:

Aasen: Merke (el Merkje), Stykke (el Stykkje); Indrebø: merkje - merki, stykkje – stykki

veggjer – Aasen/Hægstad

Henta frå «https://www.ivaraasen.no/wiki/index.php?title=Framlegg_til_høgnorsk_stavnad_(ortografi)&oldid=5679»