Skilnad mellom versjonar av «Stavingslengdutjamning»
s («Stavingslengdsutjamning» flutt til «Stavingslengdutjamning») |
sInkje endringssamandrag |
||
| Line 1: | Line 1: | ||
Gamalnorsk skilde millom stutte, lange og ovlange tyngde [[staving]]ar - t.d. (''h'')''not'' /(h)not/ 'nòt', ''nót'' /no:t/ 'nót' og ''nátt'' el. ''nótt'' /no:tt/ 'nótt'. I millomnorsk vart desse utjamna til lange stavingar - t.d. *''nòt'' /no:t/ el. /nott/, *''nót'' /nu:t/ og *''nótt'' /nutt/. Eit undantak millom norske målføre er nordgudbrandsdalsk. | [[Gamalnorsk]] skilde millom stutte, lange og ovlange tyngde [[staving]]ar - t.d. (''h'')''not'' /(h)not/ 'nòt', ''nót'' /no:t/ 'nót' og ''nátt'' el. ''nótt'' /no:tt/ 'nótt'. I [[millomnorsk]] vart desse utjamna til lange stavingar - t.d. *''nòt'' /no:t/ el. /nott/, *''nót'' /nu:t/ og *''nótt'' /nutt/. Eit undantak millom norske [[målføre]] er nordgudbrandsdalsk. | ||
Medan stavingslengdi kunde skapa minimale par i gamalnorsk, skapar einast sjølvljodshåtten minimale par i | Medan stavingslengdi kunde skapa minimale par i gamalnorsk, skapar einast sjølvljodshåtten minimale par i millomnorsk og [[nynorsk]]. Utjamningi var soleis ein yvergang frå eit skil i lengd (kvantitet) til eit skil i hått (kvalitet). | ||
V = vokal (sjølvljod). | V = vokal ([[sjølvljod]]). | ||
K = konsonant (medljod): | K = konsonant ([[medljod]]): | ||
Einstava: | Einstava: | ||
| Line 19: | Line 19: | ||
*V:KKV > VKKV - t.d. ''dýrka'', ''stýrði'' (til ''stýra'') > ''dyrka'', ''styrde''. | *V:KKV > VKKV - t.d. ''dýrka'', ''stýrði'' (til ''stýra'') > ''dyrka'', ''styrde''. | ||
Merk. Yvergangen frå gn. ''rd'' , ''rð'' og ''rt'' - når ''d'', ''ð'' og ''t'' er bøygjingslekk - frå /rd/, /rð/ og /rt/ til /ɖ/, /ɖ/ og /ʈ/ i mange målføre må ha | Merk. Yvergangen frå gn. ''rd'' , ''rð'' og ''rt'' - når ''d'', ''ð'' og ''t'' er bøygjingslekk - frå /rd/, /rð/ og /rt/ til /ɖ/, /ɖ/ og /ʈ/ i mange målføre må ha bore åt anten fyre utjamningi eller medan ho enno var verksam - jf. ymsande framburd av ''styrde'' /styrdə/ el. /sty:ɖə./ < gn. ''stýrði'' (til ''stýra''). | ||
=== Undantak === | === Undantak === | ||
Sume ord hev uventa utjamning i målføri, ordi tér seg som stavingi var lang i gamalnorsk - jf. inf. ''tak'' for ''taka'' (gn. ''taka'') i målføre med apokope. Det er likt til at den høge frekvensen åt ordet veld dette - jf. den tidlegare framvoksteren gn. ''taka'' for venta *''táka'' (jf. got. inf. ''tēkan'', pret. ''taitōk''). | Sume ord hev uventa utjamning i målføri, ordi tér seg som stavingi var lang i gamalnorsk - jf. inf. ''tak'' for ''taka'' (gn. ''taka'') i målføre med apokope. Det er likt til at den høge frekvensen åt ordet veld dette - jf. den tidlegare framvoksteren gn. ''taka'' for venta *''táka'' (jf. got. inf. ''tēkan'', pret. ''taitōk''). | ||
Versjonen frå 29. mars 2010 kl. 15:58
Gamalnorsk skilde millom stutte, lange og ovlange tyngde stavingar - t.d. (h)not /(h)not/ 'nòt', nót /no:t/ 'nót' og nátt el. nótt /no:tt/ 'nótt'. I millomnorsk vart desse utjamna til lange stavingar - t.d. *nòt /no:t/ el. /nott/, *nót /nu:t/ og *nótt /nutt/. Eit undantak millom norske målføre er nordgudbrandsdalsk.
Medan stavingslengdi kunde skapa minimale par i gamalnorsk, skapar einast sjølvljodshåtten minimale par i millomnorsk og nynorsk. Utjamningi var soleis ein yvergang frå eit skil i lengd (kvantitet) til eit skil i hått (kvalitet).
V = vokal (sjølvljod).
K = konsonant (medljod):
Einstava:
- VK > V:K el. VKK - t.d. lutr, (h)lynr, skot, vit > lut, løn (eldre lỳn), skot, vit. a vert derimot jamt lengd - jf. dagr, gras, tal, þak '(hus)tak'.
- VKK > VKK - t.d. band > band.
- V:K > V:K - t.d. bátr, nót > båt, not.
- V:KK > VKK - t.d. sótt > sótt.
Tvostava:
- VKV > V:KV (el. VKKV) - t.d. gn. hani, koma, vera, vika > hane, koma, vera, vika.
- V:KV > V:KV -t.d. dœma, máni, stýra, vísa > døma /dø:ma/, måne, styra /sty:ra/, visa /vi:sa/.
- VKKV > VKKV - t.d. angra, baggi, bakki, bolli, fylla, spurði (til spyrja) > angra, bagge, bakke, bolle, fylla, spurde.
- V:KKV > VKKV - t.d. dýrka, stýrði (til stýra) > dyrka, styrde.
Merk. Yvergangen frå gn. rd , rð og rt - når d, ð og t er bøygjingslekk - frå /rd/, /rð/ og /rt/ til /ɖ/, /ɖ/ og /ʈ/ i mange målføre må ha bore åt anten fyre utjamningi eller medan ho enno var verksam - jf. ymsande framburd av styrde /styrdə/ el. /sty:ɖə./ < gn. stýrði (til stýra).
Undantak
Sume ord hev uventa utjamning i målføri, ordi tér seg som stavingi var lang i gamalnorsk - jf. inf. tak for taka (gn. taka) i målføre med apokope. Det er likt til at den høge frekvensen åt ordet veld dette - jf. den tidlegare framvoksteren gn. taka for venta *táka (jf. got. inf. tēkan, pret. taitōk).