Stavingslengdutjamning

Gamalnorsk skilde millom stutte, lange og ovlange tyngde stavingar - t.d. (h)not /(h)not/ 'nòt', nót /no:t/ 'nót' og nátt el. nótt /no:tt/ 'nótt'. I millomnorsk vart desse utjamna til lange stavingar - t.d. *nòt /no:t/ el. /nott/, *nót /nu:t/ og *nótt /nutt/. Eit undantak millom norske målføre er nordgudbrandsdalsk.

Medan stavingslengdi kunde skapa minimale par i gamalnorsk, skapar einast sjølvljodshåtten minimale par i millomnorsk og nynorsk. Utjamningi var soleis ein yvergang frå eit skil i lengd (kvantitet) til eit skil i hått (kvalitet).

V = vokal (sjølvljod). K = konsonant (medljod):

Einstava:

• VK > V:K el. VKK - t.d. lutr, (h)lynr, skot, vit > lut, løn (eldre lỳn), skot, vit. a vert derimot jamt lengd - jf. dagr, gras, tal, þak '(hus)tak'.
• VKK > VKK - t.d. band > band.
• V:K > V:K - t.d. bátr, nót > båt, not.
• V:KK > VKK - t.d. sótt > sótt.

Tvostava:

• VKV > V:KV (el. VKKV) - t.d. gn. hani, koma, vera, vika > hane /ha:nə/, koma /ko:ma/ el. /komma/, vera /ve:ra/, vika.
• V:KV > V:KV - t.d. dœma, máni, stýra, vísa > døma /dø:ma/, måne, styra /sty:ra/, visa /vi:sa/.
• VKKV > VKKV - t.d. angra, baggi, bakki, bolli, fylla, spurði (til spyrja) > angra, bagge, bakke, bolle, fylla, spurde.
• V:KKV > VKKV - t.d. dýrka, stýrði (til stýra) > dyrka, styrde.

Merk. Yvergangen frå gn. rd , rð og rt - når d, ð og t var bøygjingslekk - til /ɖ/, /ɖ/ og /ʈ/ i mange målføre bar åt fyre utjamningi eller medan ho enno var verksam - jf. ymsande framburd av styrde /styrdə/ el. /sty:ɖə./ av gn. stýrði (til stýra).

Undantak. Sume ord hev uventa utjamning i målføri, ordi tér seg som stavingi var lang i gamalnorsk - jf. inf. tak for taka (gn. taka) i målføre med apokope. Det er likt til at den høge frekvensen åt ordet veld dette - jf. den tidlegare framvoksteren gn. taka for venta *táka - jf. got. inf. tēkan, pret. taitōk (der germ. *ē¹ > got. ē og frumn. ā > gn. á) .

blomster 'blome', sótt (sjukdom), totte (til tykkja), trott osb. med /o/ for /u/ er rein leseuttala og byggjer ikkje på målsogelegt grunnlag.

lågt med framburdi /lå:kt/ for /låkt/ osb. er jamna etter låg /lå:g/.

Framburdi av dotter (gn. dóttir) ymsar millom venta /dutter/ og uventa /dotter/. Ordet finst ofte i sms. med kvendenamn, noko som kann vera grunnen til den uventa framburdi /dotter/ - jf. dansk datter (gda. dōttær) for venta *dotter, sameleis at son (gn. son(r) osb.) i sms. med mannsnamn sumst. vert avstytt til so og sa (Nilsso, Nilssa osb.).

Utjamning av serskilde sjølvljod

Sjølvljod fyre rð vart lengt alt i gamalnorsk, men etter yvergangen á > å. I gamaldansk og gamalsvensk fyre yvergangen á > å. Soleis gav eldre garðr og harðr svensk og dansk gård og hård, men norsk gard /ga:r/ og hard /ha:r/ (Indrebø 2001: 114, 129-30). Difor gjev t.d. gn. jǫrð, morð (dråp), mǫrðr (dyr), svǫrðr, urð nynorsk framburd /ju:r/, /mu:r/, /mu:r/, /svu:r/, /ʉ:r/. Dette umbrøytet bar åt fyre utjamningi av stavingslengd og brigdet av ljodhåtten i langt sjølvljod.

Gn. a i stutte einstavingsord vert jamt lengd (Aasen 1864: 7) - jf. bar (til bera) dagr, gras, tal, þak '(hus)tak' > bar /ba:r/, dag /da:g/, gras /gra:s/, tal /ta:l/ og tak /ta:k/. Stutt a fyre m i sume målføre - t.d. same /sa:mə/ el. /sammə/ (gn. sami) - er sekundær - jf. koma /ko:ma/ el. /komma/ (gn. koma).

Gn. sjølvljod i stutte einstavingsord vert jamt lengt fyre r - jf. fǫr, skor, spor > fòr /fo:r/, skòr /sko:r/, spor /spo:r/.