Norsk Ordbog med dansk Forklaring (1873)

Norsk Ordbog med dansk Forklaring vart utgjevi i juni 1873. Ein held henne for å vera hovudverket åt Ivar Aasen. Ordboki byggjer på Ordbog over det norske Folkesprog, ho kom ut i 1850. Norsk Ordbog inneheld 45 000 uppslagsord, medan fyregangaren hadde 25 000. Enno er Norsk Ordbog grunnsteinen i den norske ordbokheimen, etter drjugt 140 år.

Norsk Ordbog er meir en berre ei ordbok. Aasen hev skrive utførlege teigar der ein kann lesa um breidsla og framburd i dei norske målføri og dessutan upphavet åt ordet. Jamnan er avbrigde i andre skylde mål nemnde.

Døme på ein teig i Norsk Ordbog:

risa (ii), v.n. (ris, reis, riset, i’), 1) reise sig, staae op, komme paa Fødderne. Han var so veik, at han vann ikkje risa. G. N. rísa; Ang. rísan (Eng. rise); Goth. reisan. Mest brugl. i de sydligere Egne; paa Sdm. kun om at reise sig på Bagbenerne, om Dyr; f. Ex. Bjørnen reis upp og vilde slaa. (Jf. reisa). — 2) komme sig, forvinde et Tab eller en Skade. Nordre Berg. og fl. Han ris ikkje etter det so snart: han forvinder ikke det Tab saa let. D’er ikkje meir Skade, en at ein ris no etter det. — 3) kneise, rage frem, række høit op; ogsaa: optage et stort Rum. Tel. Nhl. Sdm. Gbr. og fl. Det var ikkje so myket, som det reis til. (Jf. ruva). Dei risa svært, desse nye Husi (ↄ: de rage høit op). Jf. Ris (i’) og Rise. — Endelig har Ordet en afvigende Betydning i Forbindelsen: risa yver, ↄ: falde over til Siden, falde med sin hele Længde, likesom en Stok. Sdm. og fl. (Andre St. rida yver). Jf. Ght. rísan, som betyder baade stige og falde.

På netet

• Umtala og elektronisk utgåva hjå Aasentunet

• Norsk Ordbog som netordbok

Kjelda

• Fyreordet og den grundige innleidingi i 2003-utgåva av Norsk Ordbog, ved Kristoffer Kruken og Terje Aarset.