Skilnad mellom versjonar av «Lagord»
(→Linn bøygjing: noko -um i sidefall mangtal finn eg korkje hjå Aasen eller annan stad (norrønt hadde helder ingi slik form). Til attergjeld skilde Aasen i DNFG (1848) millom kyni òg i mangtal, slik dei i dag gjera i m.a. nordhordlendsk.) |
|||
| Line 45: | Line 45: | ||
=== Linn bøygjing === | === Linn bøygjing === | ||
Den linne lagordsbøygjingi fylgjest vanleg åt med namnord i bundi form: ''Den '''gode''' maten, '''leikne''' kjetta mi''. | Den linne lagordsbøygjingi fylgjest vanleg åt med namnord i bundi form: ''Den '''gode''' maten, '''leikne''' kjetta mi''. Sume målføre skil millom kyni, slik at det t.d. heiter ''den '''gode''' maten'', men ''den '''leikna''' kjetta'', og det var òg slik Ivar Aasen sette det upp i ''Norsk Grammatik'' (sjå yversynet til høgre). Einskilde målføre (t.d. i Nordhordland) skil òg millom kyni i mangtal, etter mynster frå den sterke bøygjingi, so at det heiter ''dei '''gjæve''' gutane'', men ''dei '''gjæva''' gjentone''. Aasen sette det upp slik i ''Det Norske Folkesprogs Grammatik'', men i ''Norsk Grammatik'' gjekk han yver til same form i alle kyni (på -e), kann henda sidan norrønt hadde éi sams form for alle kyn og fall (på -u). | ||
{| align=right border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" style="text-align:center; margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size:73%;" | {| align=right border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" style="text-align:center; margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size:73%;" | ||
|+ Utsyn yver | |+ Utsyn yver alderdomlege og målførelege former | ||
|- | |- | ||
| | | colspan=3 style="background:#f2f2f2" | eintal || colspan=3 style="background:#f2f2f2" | mangtal | ||
|- | |- | ||
| style="background:#f2f2f2" | hannkyn || style="background:#f2f2f2" | hokyn || style="background:#f2f2f2" | inkjekyn || style="background:#f2f2f2" | | | style="background:#f2f2f2" | hannkyn || style="background:#f2f2f2" | hokyn || style="background:#f2f2f2" | inkjekyn || style="background:#f2f2f2" | hannkyn || style="background:#f2f2f2" | hokyn || style="background:#f2f2f2" | inkjekyn | ||
|- | |- | ||
| ''gode'' || rowspan=2 colspan=2 | ''goda'' || ''gode'' || ''goda'' (-e) || ''gode'' | |||
|- | |||
|} | |} | ||
Versjonen frå 12. februar 2019 kl. 00:54
Lagord eller eigenskapsord, adjektiv er ei klassa av ord som segjer kva lag (tilstand) noko er i, eller kva eigenskap det hev.
Lagordi vert bøygde på tvo viser:
- i samsvar med namnordi dei stend til: i kyn, tal og kjenne, d.e. bundi/ubundi (linn/sterk) form, og serhøves i grammatiske fall
- i samanlikning av i kor stor mun laget/eigenskapen gjeld: i grunnmun, høgaremun og høgstemun
Samsvarsbøygjing
Sterk bøygjing
Den sterke lagordsbøygjingi fylgjest vanleg åt med namnord i ubundi form: God mat, ei leiki kjetta.
| eintal | mangtal | |||||
| hannkyn | hokyn | inkjekyn | hannkyn | hokyn | inkjekyn | |
| N | goder | god | godt | gode | goda | gode |
| U | godan | |||||
| E | gods | godra | gods | godra | ||
| S | godom | godre | godo | godom | ||
| eintal | mangtal | ||
| hannkyn | hokyn | inkjekyn | alle kyn |
| god | godt | gode | |
| leiken | leiki | leike | leikne |
Som god gjeng flest alle lagord, døme: blodug, gul, heilag, mjuk, modig, norsk, raud, stor, storleg, vond.
Som leiken gjeng lagord med etterlekken -en: gjeven, mogen, uvyrden, vaksen.
Uttala: k og g fær vanleg linn uttala fyre -en, -i, -e: leiken [2leiçen], leiki [2leiçi].
Avbrigde: For hokyn -i kann ein au skriva -a. Etter midlandsnormalen er bøygjingsformene -in, -i, -i, -ne.
Formene i bøygjefall og andre serlege former vert helst nytta i målførelìta eller alderdomlegt mål, skaldskap, og ikkje minst i faste ordlag: ei gomol kona, på langan veg, med godo, i heilo, å nyo, allra best, longo.
Linn bøygjing
Den linne lagordsbøygjingi fylgjest vanleg åt med namnord i bundi form: Den gode maten, leikne kjetta mi. Sume målføre skil millom kyni, slik at det t.d. heiter den gode maten, men den leikna kjetta, og det var òg slik Ivar Aasen sette det upp i Norsk Grammatik (sjå yversynet til høgre). Einskilde målføre (t.d. i Nordhordland) skil òg millom kyni i mangtal, etter mynster frå den sterke bøygjingi, so at det heiter dei gjæve gutane, men dei gjæva gjentone. Aasen sette det upp slik i Det Norske Folkesprogs Grammatik, men i Norsk Grammatik gjekk han yver til same form i alle kyni (på -e), kann henda sidan norrønt hadde éi sams form for alle kyn og fall (på -u).
| eintal | mangtal | ||||
| hannkyn | hokyn | inkjekyn | hannkyn | hokyn | inkjekyn |
| gode | goda | gode | goda (-e) | gode | |
| eintal & mangtal |
| alle kyn |
| gode |
| leikne |