Skilnad mellom versjonar av «Varaord»
Inkje endringssamandrag |
s (→Personlege varaord: i fyrsteordboki hev han da, ikkje dat (med merknad um eldre form dat); veit ikkje med prøvor av landsmålet) |
||
| Line 33: | Line 33: | ||
'''han/honom''': Det gjeld same tilhøvet millom '''han''' og '''honom''' i hannkyn som '''hana''' og '''henne''' i hokyn, men med di '''han''' er [[nemnefall]]sformi au, hev denne formi stade mykje sterkare i høve til '''honom''' som [[underfall]]sform i bruk en det tilsvarande paret i hokyn. | '''han/honom''': Det gjeld same tilhøvet millom '''han''' og '''honom''' i hannkyn som '''hana''' og '''henne''' i hokyn, men med di '''han''' er [[nemnefall]]sformi au, hev denne formi stade mykje sterkare i høve til '''honom''' som [[underfall]]sform i bruk en det tilsvarande paret i hokyn. | ||
'''det''': [[Ivar Aasen|Aasen]] og andre nytta òg den «[[vestnorsk]]e» formi ''' | '''det''': [[Ivar Aasen|Aasen]] og andre nytta òg den «[[vestnorsk]]e» formi '''da'''('''t'''), men den «[[austnorsk]]e» formi '''det''' vart snart rådande. | ||
'''di – dess''': Desse formene er mest nytta i faste ordlag: ''med di'', ''til dess''. | '''di – dess''': Desse formene er mest nytta i faste ordlag: ''med di'', ''til dess''. | ||
Versjonen frå 7. mai 2020 kl. 22:45
Varaord eller pronomen er ei klassa av ord som stend til vara for namnord eller nemningslekker, anten ved at dei stend i staden for deim (annarleis sagt: at nemningslekken er burtfallen) eller ved at dei stend attmed deim og gjer tilhøvet deira i setningi grannare på eikor visi.
Varaord kann au femna det som heiter determinativ i sume mållæror. Den tolkingi er til grunn lagd for yversyni nedan.
Personlege varaord
| eintal | nemnefall | underfall | sidefall | eigefall |
|---|---|---|---|---|
| 1.pers. | eg | meg | mér | min |
| 2.pers. | du | deg | dér | din |
| 3.pers. | han | han/honom (han, 'n) | honom ( 'om, 'nom) | hans |
| ho | hana/henne (ho, 'na) | henne ( 'ne) | hennar | |
| det (d' ) | di | dess | ||
| mangtal | ||||
| 1.pers. | me | oss | vår | |
| 2.pers. | de | dykk | dykkar | |
| 3.pers. | dei | deim | deira | |
Avstytte/utyngde former i klomber; mest nytta munnleg, i attgjeving av tala og i skaldskap.
hana/henne: Mange målføre skil millom underfall og sidefall (eller direkte og indirekte objekt) i 3. person eintal av varaordi, um dei so ikkje hev eigne sidefallsformer elles. Aasen sette upp hana i den fullkomne bøygjingi av varaordi i Norsk Grammatik, men den einfelde bøygjingi med lik form i under- og sidefall (som han sette upp som «bekvemmest») hev vore mest nytta, soleis at hana vik for henne.
han/honom: Det gjeld same tilhøvet millom han og honom i hannkyn som hana og henne i hokyn, men med di han er nemnefallsformi au, hev denne formi stade mykje sterkare i høve til honom som underfallsform i bruk en det tilsvarande paret i hokyn.
det: Aasen og andre nytta òg den «vestnorske» formi da(t), men den «austnorske» formi det vart snart rådande.
di – dess: Desse formene er mest nytta i faste ordlag: med di, til dess.
mér – dér: Desse sidefallsformene er lite nytta anna en i målføredæmt mål. Vanleg underfall i staden: meg, deg.
min – din – vår: Desse eigefallsformene er lite nytta anna en i målføredæmt mål. I staden vert det nytta bøygde eigande varaord (min, mi, mitt osb.) eller underfallsform: vanleg til meg ~ sjeldan til min.
me: Attåt me er òg vi nytta. Alderdomleg er òg mid (mìd) og did (dìd) for me og de.
Spyrjande varaord
Spyrjeordi kven og kva er spyrjande varaord.
Eigande varaord
Peikande varaord
Attvisande varaord
Ymsesiduge varaord
Kjenneord
Kjenneordi vert au rekna for ei eigi ordklassa.
Talord
Talordi vert au rekna for ei eigi ordklassa.