Ljodbrigde

Ljodbrigde kallar ein eit sjølvljodskifte som ein gong i tidi er kome frå ein i (j) eller u (v) i stavingi etter. Me skil millom lint ljodbrigde (eller i-ljodbrigde) og hardt ljodbrigde.

Lint ljodbrigde

Lint ljodbrigde fær ein når ein sjølvljod gjeng yver til ein linn sjølvljod, av di i eller j hev stade i stavingi etter.

Yversyn på i-ljodbrigde

• a til e: val, velja; mann, menn; kald; kjelda
• å — æ: lås, læsa; våt, væta; få, fær
• ó — ø: tom, tøma; bok, bøker; stor, større
• ò — ỳ: loft, lyfta; sorg, syrgja; dott, dytta
• ú — ý: sut, syta; sur, syra; mus, myser
• ù — ỳ: stutt, stytta; ung, yngre; tunn, tynna
• au — øy: draum, drøyma; saud, søyda; dauv, døyva
• jó — ý: ljos, lysa; tjon, tyna; skjota, skyt
• jú — ý: ljuga, lyg; mjuk, mykja; sjuk, sykja

J-ljodbrigde

J-ljodbrigde ovrar seg der anten a, o (ó, ǫ) eller u stend etter j. Sjølvljodi vert brigde nett som i-ljodbrigde.

• ja → jè: gjalda > gjelda, hjalmr > hjelm
• jǫ → jø: bjǫllu > bjølla, fjǫl > fjøl

I talemål:

• jó → jø: ljós > ljøs, snjór > snjø, sjór > sjø
• jó → jý: snjór > snjy, sjór > sjy
• jú → jý: hjúpa > (k)jypa

(i)ʀ-ljodbrigde

Nærskylt med i-ljodbrigde er (i)ʀ-ljodbrigde, som verkar heilt likt. Verknadene kann me sjå i ord som norsk dyr for svensk djur (ʀ) og den målførelege notidsformi kjøm av koma (iʀ).

Hardt ljodbrigde

Hardt ljodbrigde fær ein når stomnsjølvljoden a gjeng yver til ò, av di u eller v hev stade i stavingi etter. Me kallar òg dette brigdet u-ljodbrigde.

Døme:

• barn — born (< fn. *barna — < *bornu < *barnu)
• gamal – gomol (målførelegt el. eldre mål)

I (austleg) gamalnorsk vart dette brigdet gjort um dersom sjølvljoden som sette det i gang ikkje hadde kvorve. Soleis vart ǫllum til allum, medan ǫll heldt seg. Det hende ikkje i islendsk, som enno hev meir ljodbrigde en norsk (t.d. islendsk hjörtu og norsk hjarto)

Frumgermanskt a-ljodbrigde (t.d. *holta < *hulta) er òg hardt.

Døme på a-ljodbrigde i norsk

• Roga- ← eigefall av rygir (*ruga-)
• Sogn ← súga (med n-avleiding)
• bod ← *budą
• kol ← *kulą

Fyre naseljod plar u-en vera uråka av a-ljodbrigde, t.d. sumr < suma-.