Skilnad mellom versjonar av «Varaord»
Inkje endringssamandrag |
|||
| Line 22: | Line 22: | ||
! rowspan="3" | 3.pers. | ! rowspan="3" | 3.pers. | ||
| han | | han | ||
| han/honom (''han, | | han/honom (''han, ‘n'') | ||
| honom ('' 'om'', '' | | honom ('' 'om'', '' ‘nom'') | ||
| hans | | hans | ||
|- | |- | ||
| ho | | ho | ||
| hana/henne (''ho, | | hana/henne (''ho, ‘na'')||henne (''‘ne'') | ||
| hennar | | hennar | ||
|- | |- | ||
| colspan="2" style="text-align: center" | det ('' | | colspan="2" style="text-align: center" | det (''d’'') | ||
| colspan="1" style="background: #f2eba6;" | di | | colspan="1" style="background: #f2eba6;" | di | ||
| colspan="1" style="background: #f2eba6;" | dess | | colspan="1" style="background: #f2eba6;" | dess | ||
| Line 50: | Line 50: | ||
| colspan="2" style="text-align: center" | deim | | colspan="2" style="text-align: center" | deim | ||
| deira | | deira | ||
|- | |||
| colspan=5 | <small>''Avstytte/[[tyngd|utyngde]] former i [[klomber]]; mest nytta munnleg, i attgjeving av [[tala]] og i skaldskap.''</small> | |||
|} | |} | ||
'''hana/henne''': Mange [[målføre]] skil millom [[underfall]] og [[sidefall]] (eller direkte og indirekte objekt) i 3. person eintal av varaordi, um dei so ikkje hev eigne sidefallsformer elles. [[Ivar Aasen|Aasen]] sette upp '''hana''' i den ''fullkomne'' [[bøygjing]]i av varaordi i ''[[Norsk Grammatik]]'', men den einfelde bøygjingi med lik form i under- og sidefall (som han sette upp som «bekvemmest») hev vore mest nytta, soleis at '''hana''' vik for '''henne'''. | '''hana/henne''': Mange [[målføre]] skil millom [[underfall]] og [[sidefall]] (eller direkte og indirekte objekt) i 3. person eintal av varaordi, um dei so ikkje hev eigne sidefallsformer elles. [[Ivar Aasen|Aasen]] sette upp '''hana''' i den ''fullkomne'' [[bøygjing]]i av varaordi i ''[[Norsk Grammatik]]'', men den einfelde bøygjingi med lik form i under- og sidefall (som han sette upp som «bekvemmest») hev vore mest nytta, soleis at '''hana''' vik for '''henne'''. | ||
| Line 60: | Line 60: | ||
'''det''': [[Ivar Aasen|Aasen]] og andre nytta òg den «[[vestnorsk]]e» formi '''da'''('''t'''), men den «[[austnorsk]]e» formi '''det''' vart snart rådande. | '''det''': [[Ivar Aasen|Aasen]] og andre nytta òg den «[[vestnorsk]]e» formi '''da'''('''t'''), men den «[[austnorsk]]e» formi '''det''' vart snart rådande. | ||
'''di – dess''': Desse formene er mest nytta i faste ordlag: ''med di'', ''til dess''. | '''di''' – '''dess''': Desse formene er mest nytta i faste ordlag: ''med di'', ''til dess''. | ||
'''mér – dér''': Desse [[sidefall]]sformene er lite nytta anna en i [[målføre]]dæmt mål. Vanleg underfall i staden: ''meg'', ''deg''. | '''mér''' – '''dér''': Desse [[sidefall]]sformene er lite nytta anna en i [[målføre]]dæmt mål. Vanleg underfall i staden: ''meg'', ''deg''. | ||
'''min – din – vår''': Desse [[eigefall]]sformene er lite nytta anna en i [[målføre]]dæmt mål. I staden vert det nytta bøygde eigande varaord (''min'', ''mi'', ''mitt'' osb.) eller [[underfall]]sform: vanleg ''til meg'' ~ sjeldan ''til min''. | '''min''' – '''din''' – '''vår''': Desse [[eigefall]]sformene er lite nytta anna en i [[målføre]]dæmt mål. I staden vert det nytta bøygde eigande varaord (''min'', ''mi'', ''mitt'' osb.) eller [[underfall]]sform: vanleg ''til meg'' ~ sjeldan ''til min''. | ||
'''me''': Attåt '''me''' er òg '''vi''' nytta. Alderdomleg er òg '''mid''' (mìd) og '''did''' (dìd) for '''me''' og '''de'''. | '''me''': Attåt '''me''' er òg '''vi''' nytta. Alderdomleg er òg '''mid''' (mìd) og '''did''' (dìd) for '''me''' og '''de'''. | ||
Versjonen frå 7. mars 2022 kl. 00:35
Varaord eller pronomen er ei klassa av ord som stend til vara for namnord eller nemningslekker, anten ved at dei stend i staden for deim (annarleis sagt: at nemningslekken er burtfallen) eller ved at dei stend attmed deim og gjer tilhøvet deira i setningi grannare på eikor visi.
Varaord kann au femna det som heiter determinativ i sume mållæror. Den tolkingi er til grunn lagd for yversyni nedan.
Personlege varaord
| eintal | nemnefall | underfall | sidefall | eigefall |
|---|---|---|---|---|
| 1.pers. | eg | meg | mér | min |
| 2.pers. | du | deg | dér | din |
| 3.pers. | han | han/honom (han, ‘n) | honom ( 'om, ‘nom) | hans |
| ho | hana/henne (ho, ‘na) | henne (‘ne) | hennar | |
| det (d’) | di | dess | ||
| mangtal | ||||
| 1.pers. | me | oss | vår | |
| 2.pers. | de | dykk | dykkar | |
| 3.pers. | dei | deim | deira | |
| Avstytte/utyngde former i klomber; mest nytta munnleg, i attgjeving av tala og i skaldskap. | ||||
hana/henne: Mange målføre skil millom underfall og sidefall (eller direkte og indirekte objekt) i 3. person eintal av varaordi, um dei so ikkje hev eigne sidefallsformer elles. Aasen sette upp hana i den fullkomne bøygjingi av varaordi i Norsk Grammatik, men den einfelde bøygjingi med lik form i under- og sidefall (som han sette upp som «bekvemmest») hev vore mest nytta, soleis at hana vik for henne.
han/honom: Det gjeld same tilhøvet millom han og honom i hannkyn som hana og henne i hokyn, men med di han er nemnefallsformi au, hev denne formi stade mykje sterkare i høve til honom som underfallsform i bruk en det tilsvarande paret i hokyn.
det: Aasen og andre nytta òg den «vestnorske» formi da(t), men den «austnorske» formi det vart snart rådande.
di – dess: Desse formene er mest nytta i faste ordlag: med di, til dess.
mér – dér: Desse sidefallsformene er lite nytta anna en i målføredæmt mål. Vanleg underfall i staden: meg, deg.
min – din – vår: Desse eigefallsformene er lite nytta anna en i målføredæmt mål. I staden vert det nytta bøygde eigande varaord (min, mi, mitt osb.) eller underfallsform: vanleg til meg ~ sjeldan til min.
me: Attåt me er òg vi nytta. Alderdomleg er òg mid (mìd) og did (dìd) for me og de.
Spyrjande varaord
- Hovudteig: Spyrjeord
Dei spyrjande varaordi er nytta i høve der uvissa er for stor til å nytta noko anna varaord, soleis spyrjande. Kven og kva er spyrjande varaord.
Eigande varaord
Eigande (possessive) varaord er varaordi som merkjer tilhøve eller eigarskap.
| eintal | hannkyn | hokyn | inkjekyn | mangtal |
|---|---|---|---|---|
| 1.pers. | min | mi | mitt | mine |
| 2.pers. | din | di | ditt | dine |
| 3.pers. | hans | |||
| hennar | ||||
| dess | ||||
| mangtal | ||||
| 1.pers. | vår | vårt | våre | |
| okkar | ||||
| 2.pers. | dykkar | (dykkor) | (dykkart) | (dykre) |
| 3.pers. | deira | |||
Peikande varaord
Peikande (demonstrative) varaord, eller peikeord, er varaord som peikar ut noko frå ei mengd – t.d. den maten var god.
| hannkyn | hokyn | inkjekyn | mangtal |
|---|---|---|---|
| den | det | dei | |
| denne | detta | desse | |
Attvisande varaord
Ymsesiduge varaord
Kjenneord
Kjenneordi vert au rekna for ei eigi ordklassa.
Talord
Talordi vert au rekna for ei eigi ordklassa.