Framlegg til høgnorsk stavnad (ortografi)

Grunnlaget for ein høgnorsk stavnad lyt vera Norsk målsoga (G. Indrebø) (https://www.nb.no/items/229c27cd85274123b33963bffaae8e8f?page=5).

Forklaring:

• Serlege dryftingsemne er merkte med tjukk skrift
• Ikkje fullførde upplistingar av ord/uferduge gjeremål er merkte [fyll ut]

Formverk

Namnord

Hankyn

1. Fleirtal på -er

1. Ord på -nad (sg. skilnad : pl. skilnader t.d.)
2. Lån-/framandord på -a (sg. sofa : pl. sofaer t.d.)
3. Einstaka ord som grad [fyll ut]
4. Ord som:

Ord	Tyding	Merknad
brest
byl	'vindkast'
gjest
gong		Aasen m. (og f.) "Fleertal deels Gonger, deels afvig. Gongor" osb.
gris
kvist
led	'(kne-)'	= †lid. Aasen Lid
lem	'(med)-'	/é/ ~ /è/(?)= †lim. Aasen Lim
leist	'(hose-)'
lest	'rommål'	GM. hev "m. (og f.)". Gn. f.
lit		/ì/
lut		/ù/
mun		/ù/
rett	/é/ '(mat)-'
saud
sed		/é/ = †sid. Aasen Sed
stad
styl		/ỳ/ jf. stylk
ven		/é/ ~ /è/(?) = †vin. Aasen vin
vev	'(-stol)'

Mrk. 1: Sameleis ibuarnamn som (sel)bygg, dane, døl, egd(e) (frå Agder), fyrd(e) (frå Fjordane), kvem (frå Kvam), kvæn, sg. *ryg : pl. ryger (rogalending), sygn (sogning), tele (teledøl), vikje, (vag)vær (frå Vågå)

Mrk. 2: Valfridom for hyl (pl. hyler ~ hyljar), eller berre -er?

2. Fleirtal på -jer

Ord	Tyding	Merknad
bekk		Tvo ulike ord, både pl. -jer. Eine truleg skyldt benk, jf. gn. II bekkr.
belg
benk
bygg		= byggje m. Einast i sms. (sel- t.d.)
dregg	'lite anker'
dreng
drykk		Aasen: uppf. av fl. -jer berre i tyd. 2. Noko bakvend uppf.
flekk
hegg
klegg
legg
nekk	'reinkalv'
nykk	'vassvette'	Pl. sj. bruka. Gn. nykr, pl. nykrar
rygg
rykk
sekk
serk
skjeng	'breid stripa'
skjenk		(drykk(jevaror)) Aasen: "Fleertal hedder egentl. Skjenkjer, men kommer sjelden til Brug"
sleng
stegg
streng
stylk		/ỳ/ jf. styl
styng	'i saum; verk'
svelg		Aasen: "Fleertal vaklende, egentlig Svelgjer."
vegg
veik
verk	'(hug)-'	Ikkje i alle smh. er fleirtal brukande.
veng		= vengja f. Aasen: "Tildeels med Fl. Vengjer". Gn. vængr, jf. skrivemåten av seng.
øyk

Mrk. 1: Desse hev j-innskot i sms. (drykkjevaror t.d.)

Mrk. 2: Aasen (1873): Fleirtal av lekk (gn. (h)lekkr) unemnt; løk (gn. lœkr) "Nogle St. med Fl. Løkjer"; gong "m. (og f.)" og ymsande fleirtal. GM. hev brag m. 'lag; den beste alderen', pl. -er.

Mrk. 3: Attåt kjem ibuarnamn som rygjer plur. tant., jf. sygner, trønder. Formi ryger fell ut.

Einstaka ord

• Som sg. sko (b. skoren) : pl. skor (b. skorne) gjeng ljå.

• Som sg. ting (b. tingen) : pl. ting (b. tingi) gjeng feil.

Folkenamn på -an(ar) og -ar

1. På -an(ar) (afghan(ar)):

[fyll ut]

Mrk.: Undantak for hellen(ar).

2. På -ar (anglar t.d.):

[fyll ut]

Mrk.: Undantak for sg. bulgar, ungar.

Hokyn

1. B. sg. endar på -i (saki t.d.), jf. b. pl. inkjekyn.

Mrk.: Ikkje valfridom millom -a og -i.

2. Linne hokyn:

1. Ub. sg. endar på -a ~ -e (ei vika ~ vike t.d.). Ub. sg. -a er likevel uppslagsform.

Mrk. 1: Formi b. sg. -o (den viko t.d.) ikkje innteki.

Mrk. 2: Merk at former som ub. sg. vike ikkje skal ha palatal uttala.

2. Pl. endar på -or (vikor t.d.).

   Mrk.: Ikkje valfridom millom -er og -or.

3. Ord på -ing (sanning t.d.) hev fleirtal på -ar.

4. Fleirtal på -ar

Ord	Merknad
brik
elv
erm
flis
geil
gimber	/ì/
greip
grind
gyger	/ỳ/
heid
helg
herd
hind	/ì/ Aasen (1873): "Fl. tildeels Hindar", GM. "pl. òg hindar"
hit
kleiv
kvern
lever	Aasen Livr, Liver
merr
mjødm
myr
møy
næver	pl. nævrar GM. never
onder	/ò/ pl. ondrar
reim
rim	/ì/
rip	= ripa f.
røy	Aasen (1873) "Fl. Røyar?"
røys
sild
sen	/é/ Aasen Sin
spik
svill	/ì/
sæter	pl. sætrar
vik
vinster	/ì/ pl. vinstrar
øks
øy
øyr
år	(blod-) Aasen Aader (Aadr)
år	(båt-) Aasen Aar

Mrk. 1: GM. hev attåt pl. -er til flis, greip, geil, år (båt-), år (blod-), svill. Aasen berre -ar.

Mrk. 2: GM. og Aasen hev meis m. el. f. 'vidjekorg', GM. pl. -ar. Lyt vera m.

Mrk. 3: GM. hev "ørn f. (m.) (pl. ørnar)", Aasen hev "Ørn, m. (f.) [...] Kjønnet er vaklende, paa enkelte Steder Neutrum, med mere almindelig Femin. (ei Ørn). Saaledes også Ørna, f."

Mrk. 4: GM hev "byrd (`y) f. (pl. byrder og byrdar)", Aasen fører upp ei form byrd f. og ei form byrd m. Er det tala um ulike ord?

5. Fleirtal på -jar

Ord	Merknad
egg
eng
fit	/ì/
hes	= hesja f.
il	/ì/
klyv	/ỳ/ GM. = kløv
skjel
vid	/ì/ = vidja f.

Mrk. 1: GM. hev attåt pl. -er til egg, eng, kløv (d.e. klyv) og skjel. Aasen berre -jar.

Mrk. 2: I sms. brukaren ein hesje- til hes (hesjestaur t.d.). Jf. hesja f., vidja f. Gjeld truleg andre òg.

Mrk. 3: GM. hev pl. -jar ~ -er til fles f. og -jar til dys f. Dys og pl. av fles vantar hjå Aasen.

Mrk. 4: seng : sengjer (sengjar).

6. Lån-/framandord på -a vert bøygde soleis:

1. ei diva : den divai (flest alle gjeng soleis). Sterk bøygjing.
2. ei mamma : den mamma (pl. mammor). Linn bøygjing.
3. ei avis : den avisa (pl. avisor).

Mrk.: Som avis gjeng kanon, maskin, morell, potet, [fyll ut]

Inkjekyn

1. Ålment

1. Pl. bund. endar på -i (husi t.d.). Valfridom millom -a og -i?

2. Sg. barn : pl. born er eit sertilfelle (u-ljodbrigde i fleirtal). Fleirtalsformer som lond og votn osb. er gjengne or skriftlegt bruk no.

Mogeleg uppføring i ordlista kann likevel vera:

born n. pl. born

vatn n.

†votn pl. av vatn

3. Lån-/framandord Lån-/framandord på -a fær pl. bund. på -ai (tema : temaet : tema : temai t.d.).

Lån-/framandord på -ium fær bøygjingi medium : mediet : medium : medii.

Lån-/framandord på på -us fær bøygjingi tempus : tempuset : tempus : tempusi eller tempus : tempuset : tempora : temporai /-ra-i/.

2. Linne inkjekyn

Sg. (u)bund.	Pl. (u)bund.
auga	augo
eista	eisto
hjarta	hjarto
noda	nodo
nyra	nyro
okla	oklo
øyra	øyro
nysta	nysto

Mrk. 1: Aasen vantar uppføring av pl. av sg. eista og noda.

Mrk. 2: Gamalnorsk *nysta : *nysto vantar.

Mrk. 3: Bøygjingi sg. bund. -a (ikkje -at) fylgjer Indrebø.

Mrk. 4: Hyrna er inkjekyn hjå Indrebø, hokyn hjå Aasen og i gamalnorsk. Attåt kjem hyrne n.

Mrk. 5: Linne inkjekyn enda i gamalnorsk på -na i gen. pl. (på -a i gen. sg.). I sms. endar no vanlegvis auga og stundom øyra på -ne (augnebil, øyrnelag t.d.), sj. nyra.

Mrk. 6: For seg kjem samansetjingsformi vindaug- (vindaugruta t.d.).

Lagord

Gradbøygjing

Lagord vert gradbøygde anten 1. arm : armare : armast eller 2. lang : lengre : lengst. Som lang gjeng:

• låg : lægre : lægst
• små : smærre ~ mindre : smæst ~ minst
• [fyll ut]

Lagord på -en

• open : opi : ope : opne
• liten : liti : lite : småe

Mrk. 1: Undantak for lånord (frå tysk). T.d. Han tala gebrokkent.

Mrk. 2: Hokyn opa vert ikkje innteki.

Varaord

Personlege

• 3. sg. hankyn obj. er honom
• 3. sg. hokyn obj. er henne
• 3. pl. obj. er deim

Ubundne

hankyn	hokyn	inkjekyn	fleirtal
annan	onnor	anna	andre
einkvar ~ einkvan	eikor	eitkvart
nokon	nokor	noko	nokre
ingen	ingi	noko	ingi

Talord

1. ein, tvo, tri, fire (†fjore), fem (†fim), seks, sju, åtte, ni(e), ti(e), elleve, tolv
2. trettan, fjortan, femtan osb.
3. tjuge
4. hundrad, tusund ~ tusen
5. fjorde (~ fjerde), sette (6.)

Gjerningsord

Ålment

1. Nemneform er -a
2. Refleksivform er -st
3. Jamt valdfridom millom hava og ha, ikkje berre når hjelpeverb.

Linne gjerningsord

Linne gjerningsord hev tri klassor, d.e. velja-, døma- (hit høyrer duga osb.) og kasta-klassa.

[Laga eigi yversynlista: fyll ut]

1. klassa (velja)

Endingi i fortid er -de etter b d g m v og l n r, -te etter k p s t.

2. klassa (døma)

1. Endingi -de i fortid er bruka etter b d g m v, -te etter k p s t. Etter l n r kann det ymsa, men oftast -de etter r, -te etter l n.

2. Som forklara : forklarer : forklarde : (hev) forklart gjeng klara [fyll ut]

3. Gjerningsord på -era (studera t.d.) soleis: -era : -erar : -erte : -ert

4. Som meina : meiner : meinte : (hev) meint gjeng låna [fyll ut]

5. Som suga : sug : dugde : (hev) sugt gjeng duga, tora [fyll ut]

Mrk.: aga : †ager : †agde : (hev) †agt

5. Einstaka bøygjingar:

• segja : segjer : sagde : sagt
• hava ~ ha: hev : hadde (jf. Aasen NO) : havt; havd : havt : havde

3. klassa (kasta)

1. Bjodeform endar på -a (kasta! : kasta : kastar : kasta : (hev) kasta).
2. Som kasta gjeng lima [fyll ut]

Sterke gjerningsord

Ålment

1. Nemneform hev jamt langformer ('taka, beda osb.)
2. Gå og stå hev eigne uppføringar attåt ganga og standa
3. Sterke gjerningsord vantar ending i pres. (†-er < gn. -r)
4. Nemneformer skal ha jo og ju og ikkje y, d.e. skjota, bjoda, fljuga osb.
5. Einstaka former: gjeva (†giva)

1. Serskilde bjodeformer:

• gakk (ganga)
• statt (standa)
• haldt (halda)
• bitt (binda)
• vitt (vinda)
• stikk (stinga)

2. Einstaka bøygjingar:

• sjå : ser (/sér/) : såg : (hev) sétt; sédd : sétt : sédde. Jf. sett av setja
• heita : heiter : heitte : heitt

Ljodverk

Innskoten j

1. Framhald av innskoten j framfyre ing etter g og k (t.d. byggjing til byggja)

2. Innskoten j i desse hokynsordi:

bryggja, krykkja, sleggja [fyll ut]

3. Innskoten j i:

• Lagord og medord som hyggjeleg, styggjeleg, tekkjeleg [fyll ut]
• Namnord på -eri som trykkjeri [fyll ut]
• Sms. som bekkjefar [fyll ut] (eller vis til lista)
• I sms. der innskoten j i fyrstelekken er eit framhald (t.d. ynskje- til ynskja v.)
• I avl. der innskoten j i fyrstelekken er eit framhald (t.d. hengjar til hengja v.)

Stungen d

1. Refleks av stungen d vert jamt skriven, t.d. smidja f., svord n., stod f. v., tidt adv., urd f.

Mrk.: Indrebø hev supl. adj. sist for sidst. Det kann verka noko inkonsekvent, endå tilknytingi til sid- ikkje er like beint upp i dagen som til tid- for tidt.

2. Ljodsambandi dg, dk, dl, ds vert som oftast jamna til gg osb., soleis: bløgga (~ blodga), vrikka (< vridka), bryllaup (~ brudlaup), vassa (< vadsa), [fyll ut]

Merk serleg tilfelle som gnika ~ gnikka < gnidka.

3. Stuttformer som (ved)ski f. skal vika for skida (GR skie, BM ski ~ skie). Men skidf. (stav).

Einstaka ord 1

• †ord skal førast upp i ordlista
• ††ord skal ikkje førast upp i ordlista

a ~ †(†)å:

• nam- ~ ††nåm-

Mrk.: Soleis namsmann, men likevel landnåm.

• ran ~ ††rån
• dråp (ikkje drap)

Mrk.: Formene med a er frå dansk skriftmålsuttala (/a/ og /å/ vart ofte ikkje skilde i skrift).

ø ~ †au:

• løn f. ~ ††laun
• brød n. ~ †braud

i ~ e:

• frist m. ~ frest

Einstaka ord 2

• †sid sjå sed
• †vin sjå ven
• †korleides sjå korleis osb. (men sjøleides osb.)
• koss (lite bruka) sjå korleis
• onnorleis ~ annleis

Skriving av framandord

• Latin ae (~ æ) vert skriven e (d.e. president, ikkje præsident)

Mrk: Her vik stavnaden frå Indrebø.

• Latin -tion, -sion vert skriven -sjon (d.e. preposisjon, ikkje præposition)

Skilnader millom Indrebø og Hægstad (Aasen)

Sjølvljodi (vokalane)

e ~ æ:

bilæte, fornæm, embætte, embætts-, græsk – soleis Hægstad (Aasen)

repræsentera (framandord) – Hægstad (ikkje normert)

i ~ e:

bil (n.), grip (n.) –

y eller ø:

mynster – soleis Hægstad (Aasen)

o ~ u:

?

o ~ å:

orsak (f.) i tydingi ‘grunn’ – Hægstad (Aasen)

Tviljodi:

Ingi avvik frå Hægstad (Aasen)?

Medljodi (konsontantane)

gt – kt:

ekte, makt – her fylgjer han 1917-rettskrivingi

Dobbelkonsonant:

Adj. på -all > al: gamal - her fylgjer han 1917-rettskrivingi

Daud d og t:

Ingi avvik frå Hægstad (Aasen)?

j etter g og k:

Aasen: Merke (el Merkje), Stykke (el Stykkje); Indrebø: merkje - merki, stykkje – stykki

veggjer – Aasen/Hægstad