Uppnorskingsordlista

Lista med avløysarar for ord fyrst og fremst av latinskt, romanskt og engelskt upphav, internasjonale lånord dei kallar. Ein kann nytta slike ord i høgnorsk, men for skuld stilen bør ein vera varsam med kor mange av deim og kor ofte ein nyttar deim. Ein bør til dømes ikkje nytta ord av typen fertilitet som millomveg av di ein óttast å nytta det norske frævleik og slett ikkje vil nytta bokmålsord som *fruktbarheit.

Avløysarar eller umsetjingar for norskdanske ord (bokmålsord) finn du i ei eigi norskdansk-høgnorsk ordlista. Avløysarord for engelske dataord finn du i ei eigi dataordlista.

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z Æ Ø Å

A

• ablativ
• abnorm uregelrett; misvaksen
• abonnement tinging
• abonnent tingar
• abonnera tinga
• abrupt bråd, uventa
• absolusjon (synde)tilgjeving
• absolutt heil, full
• abstinasjon fråhald
• abstrakt adj. fråskild, tinglaus, tenkt
• adjektiv lagord
• adoptere knesetja
• adresse tilskrift; stad
• adressere bjoda åt a– et problem taka tak i ei sak, taka seg fyre ei sak
• adverb medord
• affeksjonsverdi minneverde
• affiks åtfeste
• affinitet samhug;
• aforisme fyndord
• agitasjon uppeggjing
• akkreditere gjeva fullmakt
• akkusativ underfall
• akselerasjon fartauke
• aksent ljodstrik
• aktiv vyrk, verksam – aktivere slå på
• aktor klagar
• alkove kove, sengekot
• analogi samsvar, jamhøve; jamlaging (mål)
• anarki styreløysa
• apanasje
• arkeologi fornkunna
• arrangement tilskiping, tilstelling
• arrangere skipa til, stella til
• arrangør tilskipar, tilstellar
• artikkel kjenneord; stykke, teig; vara
• assertere vissa, sanna, hævda, våtta ((før upp døme på bruk!))
• assosiasjon samskipnad;
• assosiativ (tanke)sambindande
• assosiere sambinda, knyta saman/til
• attraktiv tiltalande
• attributt
• auksjon burtbjoding
• auksjonere bjoda burt
• autodidakt sjølvlærd
• automatisk sjølvverkande, ubede, sjølvbede
• autonym sjølvnemne

B

• bachelorgrad
• balanse jamvekt – balansert jamvektig
• basere tyfta
• basis tuft
• bilabial tvilippeljod
• bibliotek bokstova, boksamn ?
• binær tvodeilda
• biograf livsskildrar – biografi livsskildring – biografisk livsskildrande
• biologi naturkunna
• blokkera sperra
• botanikk voksterkunna
• brainstorming tenkjedugnad
• budsjett fyrelegg
• buljong kjøtkraft, kjøtsod
• butikk bud

C

• carport bilskur
• case døme, dømesoga, tilfelle, fall, høve – case study dømegransking
• catering matstell(ing) – caterer matstellar
• cirka um lag
• cirkumfiks umfeste
• cirkumfleks møne

D

• data røyndeting, kjensgjerning
• dativ sidefall
• dato dagtal
• debitor skuldmann, låntakar
• definere gjera skilgrein på, skilgreina, avgrensa – definisjon skilgrein, avgrensing
• depositum
• derivere avleida; skileigna (matematikk) – deriverbar skileigen – derivert (ei) skilått
• deskriptiv skildrande
• detaljert noggrann, grannsam
• determinere gjera av, avgjera
• dinosaur rìseødla
• direkte beinveges, bein(t)
• diskriminering mannemun
• diskursiv dryftande
• diskutere ordskiftast (um); dryfta
• doble tviauka – dobling tviauke
• dokument skiln, brev (serleg i sms. som ervebrev osb.)
• dokumentar skilførande film, skilføringsfilm, skilføring
• dokumentere skilføra – dokumentasjon skilførsl
• dynamikk røyvnad
• dynamisk røyven

E

• effekt verknad
• effektiv fljot; verksam, dugande; røynleg
• eksempel døme
• eksemplar næme (bok-)
• eksistens tilvera, tilhald
• eksistere vera til, finnast, liva, halda til
• eksperiment røyne, utrøyning
• eksport utførsla
• ekspropriasjon oreigning
• ekspropriere oreigna
• ekvivalens
• etikette sed (?)
• etymologi ordsoga
• eventuell mogeleg – Siste sak: eventuelt Siste sak: ymist – eventuelt (medord) i anna fall, i tilfelle, um so er, um so gjeld
• evolution

F

• faktum røyndarting, sanning
• falsifisere rangprova
• feedback atterverknad; tiltolor, att(er)tòlor
• fenomen ovring
• fertil fræv – fertilitet frævleik
• fiksjon
• fonem skilljod
• funksjon yrkjende, verkende
• funksjonalitet verkan (eit)

G

• garage, garasje bilstall
• gatefold utbrett
• generalisering
• generalitet ålgjenge
• generasjon ætt, mannsalder
• generell ålmenn, ålgjengd, gjengs, vanleg
• genitiv eigefall
• geografi landkunna
• geologi jordkunna
• grad stig
• graduell stigvis
• gradere gradskilja
• grammatikk målkunna
• gravere grava ut
• gravering gravster
• gravitasjon tyngdekraft

H

• handikap
• heresi
• historie soga
• horribel gruvfull, fælsleg
• hotell herbyrge
• humør luna, lót, huglag
• hymne lovsong
• hypnose sansesvevn,

I

• illustrasjon
• imperativ bjodemåte
• implikasjon fylgja
• import innførsla
• indikativ forteljemåte
• indikasjon peik, ymt
• indikator visar, mælar, varslar; teikn
• indirekte umveges
• induksjon losing, utløysing; ikveikjing;
• indusere losa, løysa ut; kveikja i;
• infiks innfeste
• infinitiv nemneform
• informasjon visende, vitring – informere vitra, gjeva visende; verte informert vitrast, få visende
• initiell innleidande, fyrste, frum-
• inkludere femna, hava/taka med
• inkonsekvent fylgjerang, ugjenomførd
• input innførsl, inngjov (mt. -gjaver), innmating; innspel
• integral (ei) samått (matematikk)
• integrere lema inn, samordna; sameigna (matematikk) – integrerbar sameigen
• interagere
• interessant forvitneleg – interesse: forvitna, forvitenskap, forvitnad, ans; interessert: forviten, ansug; vere interessert: (au) forvitnast, ansa
• interim -styre
• interfiks millomfeste
• interjeksjon ropeord
• interoperere samverka
• intervall bìl
• intervju spurdage, utspyrjing – intervjue spyrja ut, spyrjast med
• intuition skoding, indre syn

J

• joker skjemtegauk, skjelm
• jubilé, jubileum år(e)målsdag, årsdag
• jubilere høgtida

K

• kafé kaffistova
• klima vêrlag
• konjunksjon bindeord
• kompatibel samhøv, som høver saman – kompatibilitet samhøve
• konkret handfast; serskild. gå inn i den konkrete saken dryfta sjølve saki
• konsekvent fylgjerett, gjenomførd
• konsistent fylgjestreng
• konsonant medljod
• kontakt
• kontingens slumpehøve, slump, tilfelle
• kontor skrivestova, skrivarstova
• koordinere samordna
• kopi avrìt – kopiere rìta (skriva, teikna) av
• korrespondanse brevskifte; samstavnad
• kranium heileskål
• kreditor kravs|mann, -havar, långjevar, rykkjar
• kvalifisera

L

• lagune strandsjo, våg, vik
• litteratur lesnad, lester, bokheim
• litterær bokleg
• logisk tankerett

M

• manager
• mani
• mastergrad
• median midlung
• meteor vêrbrand, vêrkula
• meteorolog vêrmann, vêrkunnig person
• meteorologi vêrkunna
• minaret bønetorn
• mineral
• mineralogi bergkunna
• miniatyr småmål, minkemål
• minimal minst(e), lægst(e) ovende liten
• minimum det minste, ytste grensa nedetter
• minister riksråd, kongsråd, statsråd
• ministerialbok kyrkjebok
• ministerium
• moderne tilhøveleg
• modernisera gjera tilhøveleg
• modus segjemåte (mål); stoda, verkan, verkemåte; luna
• monster monstrum skræmsl, troll; vedunder, bisn
• monstrøs vanskapt, avskapleg, stygg; veldig, uhorveleg
• monument minnesmerke
• moral sedskap
• moralisera mana til dygd
• moralist sedelærar
• motor drivgogn
• multi- mang- – multifunksjon(alitet) mangverkan
• musikk tonekunst
• musikar tonekunstnar, spelemann
• mustasje lippeskjegg
• mysterium løyndom
• mysteriøs mystisk løyndomsfull
• mystikk løyndom
• myte segn
• mytisk segnvoren
• mytologi gudekunna
• møblement husbunad, innbu

N

• naturlig seleksjon naturleg utval
• narkose døyving, svæving
• narkotisk døyvande, svævande
• nasal naseljod, nase-
• nasjon tjod, folk, landslyd
• nasjonal folkeleg, serfolkeleg
• nautisk sjø-
• neglisjere vanskøyta
• nevø syster(s)son, bror(s)son
• niese syster(s)dotter, bror(s)dotter
• nominativ nemnefall
• nominere peika ut, nemne opp, velje ut (?)
• notat uppskrift
• notera skriva upp
• notis merknad; stutt stykke, melding
• notifikasjon kunngjering
• notifisera kunngjera
• notorisk vitnefast, ålkjend
• numerera telja; merkja med tal
• numerisk etter talet/mengdi
• nøktern ædrug, påliteleg
• nøytral
• nøytralisera jamvega, taka burt verknaden av

O

• objekt mål, fyremål; motled (mål)
• objektiv røynleg, sann, ålmenngild, verkleg
• objektivitet fordomsløysa
• onkel farbror, morbror
• optimisme bjartsyn optimistisk bjartsynt
• organisme skapning
• ostensiv for augo, briskande
• output utførsl, utkoma, utmating

P

• parasitt snyltrar, snyltredyr
• parentes klomber
• perfektum ferdug notid
• periode bìl
• permisjon lov (far-, heim-), fritaking
• perspektiv syn, utsyn, synsleite
• pessimisme svartsyn pessimistisk svartsynt
• pisk svipa
• plakat uppslag
• plan tanke; fyreskipnad
• plante vokster
• poeng stikk; brodd, odd – Tok du poenget? Tok du odden/brodden?
• potensial moge (ò) – potensiell mogeleg
• praktisk hendig, lettvinn
• prefiks fyrefeste
• preposisjon styreord; framlegg
• presens notid
• presentere leggja fram
• presis grann, noggrann, grannsam
• presisera grannbera – presisering grannbersla
• preskriptiv fyreskriven
• preteritum fyrrtid
• privat sjølvs-sin (si, sitt, sine; min osb.) – mi private bok boki sjølvs-mi – dei fann seg ein privat stad dei fann seg ein stad sjølvs-sin
• proaktiv (fyre)vyrk, framtøk
• problem vande, vandemål, spursmål, sak, uppgåva osb. – problematisk vand, vanskeleg – uproblematisk vandelaus, uvand
• produkt
• profitt vinning
• pronomen varaord
• proporsjonal i samhøve (med), samhøveleg, i høve til, tilsvarande – proporsjonalitet samhøve
• prosjekt (eit) ervid, (ei) vinna – samarbeidsprosjekt samvinna

R

• reaksjon utslag, attendeslag, motslag, verknad, tilsvar osb.
• realistisk røyndelik (utsjånad)
• realitet røynd
• redusere minska
• reell røynleg
• referat upprìt
• referanse tilvising
• reflektert ettertenkt
• rekruttere
• relasjon
• relevant saksvarande; *det er ikkje relevant for saka = det kjem ikkje saki ved, hev inkje med saki å gjera osb.
• representant målsmann
• representation framsyning
• representera vera i staden for, møta for, vera målsmann for; syna fram
• respektive åhøves, i same fylgd, og so
• resultat fylgja, utkoma
• roadkill veg(a)ræ
• ruin atterstøda
• rutine

S

• sandhi samlæte
• selektiv utveljande, koraviss, koravand
• sex appeal tekkje (manne-, kvinne-)
• sexy
• sibilant kvisleljod
• siffer talteikn
• signifikant sætande
• sirka um lag
• sirkel ring
• sirkulasjon umlaup
• sirkulere gå rundt
• sirkumfleks møne
• sirkulær
• situasjon stoda
• sivil borgarleg
• sjarm
• skjema fyrerit
• slave træl
• spesiell serleg, viss, serskild, ser-
• spesifikk serskild, sereigen
• spesifisering
• standard
• status
• stimulus tildriv, støring
• struktur bygnad; bygning
• subjunksjon nysteord
• substans to
• substantiv namnord
• suffiks etterfeste
• syklist hjulridar
• synergi samdrag
• syntaks setningslæra, setningsbygnad

T

• taksere verdsetja
• takst verddage
• tendens tilvik, tildriv; ha ein tendens til = halla mot
• toleranse tolsemd
• tolerant tolsam
• triviell
• turbulens uro
• turbulent uroleg
• turist

U

• u- (sjå hovudordi au)
• ulogisk tankerang
• upraktisk uhendig, tungvinn
• uvular uvljod

V

• variabel ymis, ymsen, ymsut, ymsande; (namnord:) ymsan (matematikk)
• variant avbrigde
• variasjon ymsing, ymisleik
• variere ymsa
• variert mangslungen, ymis(leg)
• verb segnord, gjerningsord
• versjon utgåva
• vokal sjølvljod
• vulkan eldberg, eldfjell

Z

• zoologi dyrekunna