Uppnorskingsordlista

Lista med avløysarar for ord fyrst og fremst av latinskt, romanskt og engelskt upphav, internasjonale lånord dei kallar. Ein kann nytta slike ord i høgnorsk, men for skuld stilen bør ein vera varsam med kor mange av deim og kor ofte ein nyttar deim. Ein bør til dømes ikkje nytta ord av typen fertilitet som millomveg av di ein er rædd å nytta det norske frævleik og slett ikkje vil nytta bokmålsord som *fruktbarheit.

Avløysarar eller umsetjingar for norskdanske ord (bokmålsord) finn du i ei eigi norskdansk-høgnorsk ordlista. Avløysarord for engelske dataord finn du i ei eigi dataordlista.

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z Æ Ø Å

A

• abnorm uregelrett; misvaksen
• abonnement tinging
• abonnent tingar
• abonnera tinga
• abrupt bråd, uventa
• absolusjon (synde)tilgjeving
• absolutt heil, full
• abstinasjon fråhald
• abstrakt adj. fråskild, tinglaus, tenkt
• adjektiv lagord
• adresse tilskrift; stad
• adressere bjoda åt a– et problem taka tak i ei sak, taka seg fyre ei sak
• adverb medord
• affeksjonsverdi minneverde
• affiks åtfeste
• affinitet samhug;
• aforisme fyndord
• agitasjon uppeggjing
• akkreditere gjeva fullmakt
• akkusativ underfall
• akselerasjon fartauke
• aksent ljodstrik
• aktiv vyrk, verksam – aktivere slå på
• aktor klagar
• alkove kove, sengekot
• analogi samsvar, jamhøve; jamlaging (mål)
• anarki styreløysa
• apanasje
• arrangement tilskiping, tilstelling
• arrangere skipa til, stella til
• arrangør tilskipar, tilstellar
• artikkel kjenneord; stykke, teig; vara
• assertere vissa, sanna, hævda, våtta ((før upp døme på bruk!))
• assosiasjon samskipnad;
• assosiativ (tanke)sambindande
• assosiere sambinda, knyta saman/til
• attraktiv tiltalande
• autodidakt sjølvlærd
• automatisk sjølvverkande, ubede, sjølvbede
• autonym sjølvnemne

B

• balanse jamvekt – balansert jamvektig
• basere tyfta
• basis tuft
• bilabial tvilippeljod
• binær
• biograf livsskildrar – biografi livsskildring – biografisk livsskildrande
• brainstorming tenkjedugnad
• budsjett fyrelegg

C

• carport bilskur
• case døme, dømesoga, tilfelle, fall, høve – case study dømegransking
• catering matstell(ing) – caterer matstellar
• cirkumfiks umfeste

D

• dativ sidefall
• definere gjera skilgrein på, skilgreina, avgrensa – definisjon skilgrein, avgrensing
• derivere avleida; skileigna (matematikk) – deriverbar skileigen – derivert (ei) skilått
• deskriptiv skildrande
• detaljert noggrann, grannsam
• determinere gjera av, avgjera
• dinosaur riseødla
• direkte beinveges, bein(t)
• diskursiv
• diskutere ordskiftast (um); dryfta
• doble tviauka – dobling tviauke
• dokumentar
• dynamikk
• dynamisk

E

• effekt verknad
• effektiv fljot; verksam, dugande; røynleg
• eksempel døme
• eksemplar næme (bok-)
• eksistens tilvera, tilhald
• eksistere vera til, finnast, liva, halda til
• eksperiment røyne, utrøyning
• eksport utførsla
• eventuell mogeleg – Siste sak: eventuelt Siste sak: ymist – eventuelt (medord) i anna fall, i tilfelle, um so er, um so gjeld
• evolution

F

• falsifisere rangprova
• feedback atterverknad; tiltolor, att(er)tòlor
• fertil fræv – fertilitet frævleik
• fonem skilljod
• funksjon yrkjende, verkende
• funksjonalitet verkan (eit)

G

• garage, garasje bilstall
• generalitet ålgjenge
• generell ålmenn, ålgjengd, gjengs, vanleg
• genitiv eigefall
• geografi landkunna

I

• illustrasjon
• imperativ bjodemåte
• implikasjon fylgja
• import innførsla
• indikativ forteljemåte
• indikasjon peik, ymt
• indikator visar, mælar, varslar; teikn
• indirekte umveges
• induksjon losing, utløysing; ikveikjing;
• indusere losa, løysa ut; kveikja i;
• infiks innfeste
• infinitiv nemneform
• informasjon visende, vitring – informere vitra, gjeva visende; verte informert vitrast, få visende
• inkludere femna, hava/taka med
• inkonsekvent fylgjerang, ugjenomførd
• input inngjov (mt. -gjaver), innmating; innspel
• integral (ei) samått (matematikk)
• integrere lema inn, samordna; sameigna (matematikk) – integrerbar sameigen
• interessant forvitneleg – interesse: forvitna, forvitenskap, forvitnad, ans; interessert: forviten, ansug; vere interessert: (au) forvitnast, ansa
• interim -styre
• interfiks millomfeste
• interjeksjon ropeord
• interoperere samverka
• intervall bìl
• intervju spurdage, utspyrjing – intervjue spyrja ut, spyrjast med
• intuition skoding, indre syn

J

• jubilé, jubileum år(e)målsdag, årsdag
• jubilere høgtida

K

• klima vêrlag
• konjunksjon bindeord
• kompatibel samhøv, som høver saman – kompatibilitet samhøve
• konkret handfast; serskild. gå inn i den konkrete saken dryfta sjølve saki
• konsekvent fylgjerett, gjenomførd
• konsistent fylgjestreng
• konsonant medljod
• kontingens slumpehøve, slump, tilfelle
• koordinere samordna
• kopi avrìt – kopiere rìta (skriva, teikna) av
• korrespondanse brevskifte; samstavnad

L

• litteratur lesnad, lester, bokheim
• litterær bokleg
• logisk tankerett

M

• manager
• median midlung
• minaret bønetorn
• modus segjemåte (mål); stoda, verkan, verkemåte; luna
• multi- mang- – multifunksjon(alitet) mangverkan

N

• naturlig seleksjon
• nominativ nemnefall

O

• optimisme bjartsyn optimistisk bjartsynt
• organisme skapning
• ostensiv for augo, briskande
• output utkoma, utmating

P

• parasitt snyltrar, snyltredyr
• parentes klomber
• perfektum ferdug notid
• periode bìl
• permisjon lov (far-, heim-), fritaking
• perspektiv syn, utsyn, synsleite
• pessimisme svartsyn pessimistisk svartsynt
• pisk svipa
• plakat uppslag
• plan tanke; fyreskipnad
• plante vokster
• poeng stikk; brodd, odd – Tok du poenget? Tok du odden/brodden?
• potensial moge (ò) – potensiell mogeleg
• praktisk hendig, lettvinn
• prefiks fyrefeste
• preposisjon styreord; framlegg
• presens notid
• presentere leggja fram
• preskriptiv fyreskriven
• preteritum fyrrtid
• privat sjølvs-sin (si, sitt, sine; min osb.) – mi private bok boki sjølvs-mi – dei fann seg ein privat stad dei fann seg ein stad sjølvs-sin
• proaktiv (fyre)vyrk, framtøk
• problem vande, vandemål, spursmål, sak, uppgåva osb. – problematisk vand, vanskeleg – uproblematisk vandelaus, uvand
• produkt
• profitt vinning
• pronomen varaord
• proporsjonal i samhøve (med), samhøveleg, i høve til, tilsvarande – proporsjonalitet samhøve
• prosjekt (eit) ervid, (ei) vinna – samarbeidsprosjekt samvinna

R

• reaksjon utslag, attendeslag, motslag, verknad, tilsvar osb.
• realistisk røyndelik (utsjånad)
• realitet røynd
• redusere minska
• reell røynleg
• referat upprìt
• referanse tilvising
• reflektert ettertenkt
• relevant saksvarande; *det er ikkje relevant for saka = det kjem ikkje saki ved, hev inkje med saki å gjera osb.
• representant målsmann
• representation framsyning
• representera vera i staden for, møta for, vera målsmann for; syna fram
• respektive åhøves, i same fylgd, og so
• resultat fylgja, utkoma
• ruin atterstøda

S

• sandhi samlæte
• selektiv utveljande, koraviss, koravand
• sex appeal
• sexy
• sibilant kvisleljod
• signifikant sætande
• situasjon stoda
• skjema fyrerit
• spesiell serleg, viss, serskild, ser-
• spesifikk serskild, sereigen
• standard
• status
• stimulus tildriv, støring
• subjunksjon nysteord
• substans to
• substantiv namnord
• suffiks etterfeste
• synergi samdrag
• syntaks setningslæra, setningsbygnad

T

• taksere verdsetja
• takst verddage
• tendens tilvik, tildriv; ha ein tendens til = halla mot
• toleranse tolsemd
• tolerant tolsam
• turbulens uro
• turbulent uroleg
• turist

U

• u- (sjå hovudordi au)
• ulogisk tankerang
• upraktisk uhendig, tungvinn
• uvular uvljod

V

• variabel ymis, ymsen, ymsut, ymsande; (namnord:) ymsan (matematikk)
• variant avbrigde
• variasjon ymsing, ymisleik
• variere ymsa
• variert mangslungen, ymis(leg)
• verb segnord, gjerningsord
• versjon utgåva
• vokal sjølvljod
• vulkan eldberg, eldfjell