Uppnorskingsordlista

Lista med avløysarar for ord fyrst og fremst av latinskt, romanskt og engelskt upphav, internasjonale lånord dei kallar. Ein kann nytta slike ord i høgnorsk, men for skuld stilen bør ein vera varsam med kor mange av deim og kor ofte ein nyttar deim. Ein bør til dømes ikkje nytta ord av typen fertilitet som millomveg av di ein óttast å nytta det norske frævleik og slett ikkje vil nytta bokmålsord som *fruktbarheit.

Avløysarar eller umsetjingar for norskdanske ord (bokmålsord) finn du i ei eigi norskdansk-høgnorsk ordlista. Avløysarord for engelske dataord finn du i ei eigi dataordlista.

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z Æ Ø Å

A

• ablativ
• abnorm uregelrett; misvaksen
• abonnement tinging
• abonnent tingar
• abonnera tinga
• abrupt bråd, uventa
• absolusjon (synde)tilgjeving
• absolutt heil, full
• abstinasjon fråhald
• abstrakt adj. fråskild, tinglaus, tenkt
• actionfilm spenningsfilm, valdsfilm
• adjektiv lagord
• adoptere knesetja
• adresse tilskrift; stad
• adressere bjoda åt a– et problem taka tak i ei sak, taka seg fyre ei sak
• adverb medord
• affeksjonsverdi minneverde
• affiks åtfeste
• affinitet samhug;
• aforisme fyndord
• agenda saklista
• agitasjon uppeggjing
• akkreditere gjeva fullmakt
• akkusativ underfall
• akselerasjon fartauke
• aksent ljodstrik
• aktiv vyrk, verksam – aktivere slå på
• aktor klagar
• alkove kove, sengekot
• allofon
• analogi samsvar, jamhøve; jamlaging (mål)
• ananas ?? granalda, graneple, fureeple ??
• anarki styreløysa
• apanasje
• arkeolog fornkjennar
• arkeologi fornkunna
• arrangement tilskiping, tilstelling
• arrangere skipa til, stella til
• arrangør tilskipar, tilstellar
• artikkel kjenneord; stykke, teig; vara
• assertere vissa, sanna, hævda, våtta ((før upp døme på bruk!))
• assosiasjon samskipnad;
• assosiativ (tanke)sambindande
• assosiere sambinda, knyta saman/til
• astrolog stjernetydar
• astrologi stjernetyding
• attraktiv tiltalande
• attributt
• auksjon burtbjoding
• auksjonere bjoda burt
• autodidakt sjølvlærd
• automatisk sjølvverkande, ubede, sjølvbede
• autonym sjølvnemne

B

• babyboom fødslebylgja
• babyboomer fødslebylgjebarn
• baby lag vaketoka
• bachelorgrad
• balanse jamvekt – balansert jamvektig
• banetton hevjekorg, æsekorg ?
• basere tyfta
• basis tuft
• bilabial tvilippeljod
• bibliotek bokstova, boksamn ?
• binær tvodeilda
• biograf livsskildrar – biografi livsskildring, livssòga – biografisk livsskildrande
• biolog nat(t)urkjennar
• biologi nat(t)urkunna
• blokkera sperra
• botanikar voksterkjennar
• botanikk voksterkunna
• brainstorming tenkjedugnad
• budsjett fyrelegg
• buljong kjøtkraft, kjøtsod
• bulldosar stålstut
• butikk bud

C

• cancer kreft, åt
• carport bilskur
• case døme, dømesoga, tilfelle, fall, høve – case study dømegransking
• catering matstell(ing) – caterer matstellar
• cirka um lag
• cirkumfiks umfeste
• cirkumfleks møne

D

• data røyndeting, kjensgjerning
• datere dagsetja
• datert dagsett
• dativ sidefall
• dato dagtal, dagetal
• debitor skuldmann, låntakar
• definere gjera skilgrein på, skilgreina, avgrensa – definisjon skilgrein, avgrensing
• depositum
• deprimert nedtrykt, hugtung
• deputasjon sendenemnd, sendelag
• deputert utsending
• derivere avleida; skileigna (matematikk) – deriverbar skileigen – derivert (ei) skilått
• desisjon avgjerd; rekneskapsgodkjenning
• deskriptiv skildrande
• detaljert noggrann, grannsam
• determinere gjera av, avgjera
• dinosaur rìseødla
• direkte beinveges, bein(t)
• diskriminering mannemun
• diskursiv dryftande
• diskutere ordskiftast (um); dryfta
• distriktforsamling valmannsting
• DJ plateridar, skiveridar
• doble tviauka – dobling tviauke
• dokument skiln, brev (serleg i sms. som ervebrev osb.)
• dokumentar skilførande film, skilføringsfilm, skilføring
• dokumentere skilføra – dokumentasjon skilførsl
• dynamikk røyvnad
• dynamisk røyven

E

• effekt verknad
• effektiv fljot; verksam, dugande; røynleg
• eksempel døme
• eksemplar næme (bok-)
• eksistens tilvera, tilhald
• eksistere vera til, finnast, liva, halda til
• eksperiment røyne, utrøyning
• eksport utførsla
• ekspropriasjon oreigning
• ekspropriere oreigna
• ekstra attpå, endå ein/ei/eitt, i tillegg, ytterlegare, ... til
• ekvivalens likeverd
• ekvivalent 1. motsvar; 2. likeverdig
• entomolog insektkjennar
• entomolog insektkunna
• entré inngangspengar
• epidemi farsott; fengjesott; umfarsykje; farang voldsom epidemi landfarsott
• etikett lapp/setel; varelapp/setel, fraktlapp/setel
• etikette sed (?)
• etnograf folkekjennar
• etnolog folkekjennar
• etnologi folkekunna
• etymologi ordsoga
• eventuell mogeleg – Siste sak: eventuelt Siste sak: ymist – eventuelt (medord) i anna fall, i tilfelle, um so er, um so gjeld
• evolusjon

F

• faktisk i grunnen, i røyndi, røynleg, verkeleg
• faktum røyndarting, sanning
• falsifisere rangprova
• fatbike tjukkhjuling
• feedback atterverknad; tiltolor, att(er)tòlor
• fenomen ovring
• fertil fræv
• fertilitet frævleik
• fjernkontroll fjerrstyrar, fjerrstjore
• fiksjon oppspinn, oppdikting
• flora voksterliv
• fonem skilljod
• fontene m springvatn n
• food processor matmylna, matkvern
• food truck matbil
• forsøk røyne
• funksjon yrkjende, verkende
• funksjonalitet verkan (eit)

G

• garage, garasje bilstall, vognbud, -hus
• garanti åbyrgsle, åbyrgd, trygd
• gatefold utbrett
• generalisering ålmenngjera
• generalitet ålgjenge
• generasjon ætt, mannsalder
• generell ålmenn, ålgjengd, gjengs, vanleg
• genitiv eigefall
• geograf landkunnug, -kjennar
• geografi landkunna
• geolog jordkunnug, -kjennar
• geologi jordkunna
• global verdsfemnande
• goodwill velvilje, godvilje
• grad stìg, mun (målkunna)
• gradbøying munbøygjing
• graduell stìgvis
• gradere gradskilja
• grammatikk målkunna
• gravere grava ut
• gravering gravster
• gravid
• gravitasjon tyngdekraft
• gründer grunnleggjar

H

• handikap
• hashtag skigard, emneknagg
• heresi
• historie soga
• holding eiga t.d. N.N. holding AS N.N. eiga LL
• holdingselskap eigarlag
• horisont m himmelleite n, himmelrand f, synsrand f, synskrins m
• horribel gruvfull, fælsleg
• hotell herbyrge
• humør luna, lót, huglag
• hymne lovsong
• hypnose sansesvevn,

I

• idé m innfall n, hugskot n, tanke m
• illustrasjon
• imperativ bjodemåte
• implikasjon fylgja
• import innførsla -ere føra inn
• indikativ forteljemåte
• indikasjon peik, ymt
• indikator visar, mælar, varslar; teikn
• indirekte umveges
• induksjon losing, utløysing; ikveikjing;
• indusere losa, løysa ut; kveikja i;
• infiks innfeste
• infinitiv nemneform
• informasjon visende, vitring – informere vitra, gjeva visende; verte informert vitrast, få visende
• initiell innleidande, fyrste, frum-
• inkludere femna, hava/taka med
• inkonsekvent fylgjerang, ugjenomførd
• input innførsl, inngjov (mt. -gjaver), innkoma, innmating; innspel
• inspirert uppglødd
• instrumentalis tølefall
• integral (ei) samått (matematikk)
• integrere lema inn, samordna; sameigna (matematikk) – integrerbar sameigen
• interagere
• interessant forvitneleg – interesse: forvitna, forvitenskap, forvitnad, ans; interessert: forviten, ansug; vere interessert: (au) forvitnast, ansa
• interim millomtid -styre yvergangsstyre
• interfiks millomfeste
• interjeksjon ropeord
• interoperere samverka
• intervall bìl
• intervju spurdage, utspyrjing – intervjue spyrja ut, spyrjast med
• intransitiv einverdug
• intuition skoding, indre syn
• investere
• investering

J

• jet lag døgerville
• joker skjemtegauk, skjelm
• journal dagbok
• journalisere føra inn i dagboki, dagbokføra
• jubilé, jubileum år(e)målsdag, årsdag
• jubilere høgtida

K

• kafé kaffistova
• kalkulator reiknar
• katalog lista (bok-, musikk-)
• katalogisere listeføra
• katolisme pavetru, katolisme
• kaviar rakerogn, styrjerogn
• keeper målvaktar, målmann
• kirurg sårlækjar, kirurg
• klassisk klassisk, mynstergod; – literatur gullaldersbokverk
• klima vêrlag
• klimaks stiging
• konjunksjon bindeord
• kompatibel samhøv, som høver saman
• kompatibilitet samhøve
• komplisert vanskeleg, innfløkt
• konkret handfast; serskild. gå inn i den konkrete saken dryfta sjølve saki
• konsekvent fylgjerett, gjenomførd
• konsistent fylgjestreng
• konsonant medljod
• kontakt
• kontingens slumpehøve, slump, tilfelle
• kontor skrivestova, skrivarstova
• koordinere samordna
• kopi avrìt
• kopiere rìta (skriva, teikna) av
• korrespondanse brevskifte; samstavnad
• kranium heileskål
• kreditor kravsmann, -havar, långjevar, rykkjar
• kusine syskenbarn (systkin-), frenka
• kvalifisera
• kyniker ufjelge
• kynisk ufjelgd

L

• lagune strandsjo, våg, vik
• lingvist målgranskar, målkjennar
• lingvistikk målgransking, (målkunna?)
• lingvistisk målgranskeleg
• lipgloss lippeskin
• litteratur lesnad, lester, bokheim
• litterær bokleg
• logisk tankerett

M

• manager handsamar
• mani
• manual handbok
• marketing marknadsføring
• mastergrad
• maksimum høgst
• median midlung
• meteor vêrbrand, vêrkula
• meteorolog vêrmann, vêrkunnig (person)
• meteorologi vêrkunna
• minaret bønetorn
• mineral steinemne
• minaralog bergkjennar
• mineralogi bergkunna
• miniatyr småmål, minkemål
• minimal minst(e), lægst(e) ovende liten
• minimum det minste, ytste grensa nedetter
• minister riksråd, kongsråd, statsråd
• ministerialbok kyrkjebok
• ministerium
• mirakel vedunder, bisn
• misandri mannshat
• misantrop menneskehatar
• misantropi menneskehat
• misogyn kvinnehatar
• misogyni kvinnehat
• moderator ordstyrar
• moderne tilhøveleg
• modernisera gjera tilhøveleg
• modus segjemåte (mål); stoda, verkan, verkemåte; luna
• molo bylgjebrjotar
• monoteisme gudstru f
• monster monstrum skræmsl, troll; vedunder, bisn
• monstrøs vanskapt, avskapleg, stygg; veldig, uhorveleg
• monument minnesmerke
• moral sedskap
• moralisera mana til dygd
• moralist sedelærar
• motor drivgogn
• motorsykkel
• multi- mang- – multifunksjon(alitet) mangverkan
• musikk tonekunst
• musikar tonekunstnar, spelemann
• mustasje lippeskjegg
• mysterium løyndom
• mysteriøs mystisk løyndomsfull
• mystikk løyndom
• myte segn
• mytisk segnvoren
• mytologi gudekunna; segnkunna
• møblement husbunad, innbu

N

• naturlig seleksjon nat(t)urleg utval
• narkose døyving, svæving
• narkotisk døyvande, svævande
• nasal naseljod, nase-
• nasjon tjod, folk, landslyd
• nasjonal tjodleg, folkeleg, serfolkeleg
• nasjonalitet tjodskap
• nautisk sjø-
• neglisjere vanskøyta
• nevø syster(s)son, bror(s)son
• niese syster(s)dotter, bror(s)dotter
• nitrogen kvæve
• nominativ nemnefall
• nominere peika ut, nemne opp, velje ut (?)
• notat uppskrift
• notera skriva upp
• notis merknad; stutt stykke, melding
• notifikasjon kunngjering
• notifisera kunngjera
• notorisk vitnefast, ålkjend
• null mn null mn; inkjevetta n
• numerera telja; merkja med tal
• numerisk etter talet/mengdi
• numismatiker myntkjennar
• numismatikk myntkunna
• nøktern ædrug, påliteleg
• nøytral
• nøytralisera jamvega, taka burt verknaden av

O

• objekt mål, fyremål; motled (mål)
• objektiv røynleg, sann, ålmenngild, verkleg
• objektivitet fordomsløysa
• obstruent
• oksygen nøre
• onkel farbror, morbror
• optimisme bjartsyn
• optimistisk bjartsynt
• oransje branngul, raudgul
• organisme skapning
• ornitolog fuglekjennar
• ornitologi fuglekunna
• ostensiv for augo, briskande
• output utførsl, utkoma, utgjov (mt. -gjaver), utmating

P

• paleontolog forsteiningskjennar, -vitar, -granskar
• paleontologi forsteiningskunna
• paleontologisk
• parasitt snyltrar, snyltredyr
• parentes klomber
• perfektum ferdug notid
• peptalk kveikpreik
• periode bìl
• permisjon lov (far-, heim-), fritaking
• perspektiv syn, utsyn, synsleite
• pessimisme svartsyn
• pessimistisk svartsynt
• phishing netfisking
• pisk svipa
• plakat uppslag
• plan tanke; fyreskipnad
• plante vokster
• poeng stikk; brodd, odd – Tok du poenget? Tok du odden/brodden?
• polyteisme gudetru f
• pomolog aldekjennar
• pomologi aldekunna
• popularitet
• populær
• potensial moge (ò)
• potensiell mogeleg
• potet jordeple
• praktisk hendig, lettvinn
• prefiks fyrefeste
• preposisjon styreord; framlegg
• presens notid
• presentere leggja fram
• presis grann, noggrann, grannsam
• presisera grannbera
• presisering grannbersla
• preskriptiv fyreskriven
• preteritum fyrrtid
• printa skriva ut
• printar skrivar
• privat sjølvs-sin (si, sitt, sine; min osb.) – mi private bok boki sjølvs-mi – dei fann seg ein privat stad dei fann seg ein stad sjølvs-sin
• proaktiv (fyre)vyrk, framtøk
• problem vande, vandemål, spursmål, sak, uppgåva osb. – problematisk vand, vanskeleg – uproblematisk vandelaus, uvand
• produkt vare
• profitt vinning
• prokrastinera sumla
• pronomen varaord
• proporsjonal i samhøve (med), samhøveleg, i høve til, tilsvarande – proporsjonalitet samhøve
• prosjekt (eit) ervid, (ei) vinna – samarbeidsprosjekt samvinna
• psykolog sål(e)kjennar, sjælekjennar
• psykologi sål(e)kunna, sjælekunna

R

• reaksjon utslag, attendeslag, motslag, verknad, tilsvar osb.
• realistisk røyndelik (utsjånad)
• realitet røynd
• redaksjon rìtstjorn
• redaktør rìtstjore
• redusere minska
• reell røynleg
• referat upprìt
• referanse tilvising
• reflektert ettertenkt
• rekruttere verva
• rektor skulestjorn, skuleleidar, skulestyrar
• relasjon høve, samanheng, samhøve, samband
• relevant saksvarande; *det er ikkje relevant for saka = det kjem ikkje saki ved, hev inkje med saki å gjera osb.
• religion tru
• reparere setja i stand
• representant målsmann
• representation framsyning
• representera vera i staden for, møta for, vera målsmann for; syna fram
• republikk tjodvelde, folkevelde, lydvelde, fristat
• respektive åhøves, i same fylgd, og so
• resultat fylgja, utkoma
• retweet gjenkvitra/-tvitra (um netstaden Twitter)
• rips vinber
• roadkill veg(a)ræ
• ruin atterstøda
• rutine tame, røynsla

S

• sandhi samlæte
• selektiv utveljande, koraviss, koravand
• sex appeal tekkje (manne-, kvinne-)
• sexy
• sibilant kvisleljod
• siffer talteikn
• signifikant sætande
• single hop einhumla øl
• sirka um lag
• sirkel ring, krins
• sirkulasjon umlaup
• sirkulere gå rundt
• sirkumfleks møne
• sirkulær
• situasjon stoda
• sit-up bukbøyg, magebøygjing
• sivil borgarleg
• sjarm ynde, hugtakande eigenskap
• sjarmant hugtakande
• sjarmere hugtaka
• sjef førar, leidar, styrar, yverhovud, stjore
• sjåfør bilførar, -førar, førar
• skjema fyrerit
• slave træl
• snowboard snjobord. snjofjøl
• sonorant
• soundtrack ljodspor
• spesiell serleg, viss, serskild, ser-
• spesifikk serskild, sereigen
• spesifisering
• standard
• status stoda
• stimulus tildriv, støring
• struktur bygnad; bygning
• subjunksjon nysteord
• substans to
• substantiv namnord
• suffiks etterfeste
• surround sound kringljod
• svarabhakti innskotssjølvljod
• sykkel hjulhest, tvihjuling, tvohjuling
• syklist hjulridar
• syklon kvervelstorm, kvervelvind
• syklus ring, krins; samanhangande rekkja
• sylinder kavle, rull; høg hatt
• synergi samdrag
• I. synonym no. liketyding
• II. synonym lo. einstydande, liketydig
• syntaks setningslæra, setningsbygnad

T

• taksere verdsetja
• takst verddage
• tape no. limband; ljodband; videoband
• tape go. taka upp
• tendens tilvik, tildriv; ha ein tendens til = halla mot
• tights trongbrok, spennebrok
• toleranse tolsemd
• tolerant tolsam
• transitiv tvoverdug
• triviell
• turbulens uro
• turbulent uroleg
• turist ferdafolk (-mann/-kvinna)
• tweet go. kvitra, tvitra (um netstaden Twitter)
• tweet no. kvitring, tvitring
• tyrann hardstyrar
• tyranni hardstyre, valdsstyre

U

• u- (sjå hovudordi au)
• ulogisk tankerang
• unik
• univers n allheim m, verd f, verdsrom n
• upraktisk uhendig, tungvinn
• urinere miga
• uvular uvljod

V

• variabel ymis, ymsen, ymsut, ymsande; (namnord:) ymsan (matematikk)
• variant avbrigde
• variasjon ymsing, ymisleik, ymisskap
• variere ymsa
• variert mangslungen, ymis(leg)
• verb segnord, gjerningsord
• versjon utgåva
• vokal sjølvljod
• vulkan eldberg, eldfjell

W

• whiteboard tavla (same som at engelske blackboard vert tavla.), kvittavla
• whiteoard-svamp tavleviskar
• widescreen breidskjerm

X

• xenofobi framandhat

Z

• zoologi dyrekunna